Badanie per rectum (z łac. „per” – poprzez, „rectum” – odbytnica) to badanie fizykalne. Wykonywane jest w wielu specjalnościach lekarskich m.in. w proktologii, urologii i ginekologii. Odgrywa istotną rolę m.in. na etapie diagnostyki schorzeń gruczołu krokowego (prostaty), szyjki macicy i jelita grubego. To badanie przedmiotowe (inaczej fizykalne), które wykonywane jest palcem przez odbyt. Sposób wykonywania badania per rectum sprawia, że wiele osób, które powinny je wykonać w celach profilaktycznych, odkłada wizytę u lekarza na później. Nie jest to dobre rozwiązanie, ponieważ badanie to, choć może wiązać się z dyskomfortem oraz wstydem, to pozwala wykryć poważne choroby, które zagrażają zdrowiu i życiu.
Po co robi się badanie per rectum?
Nie zawsze podczas badań wykorzystywane są nowoczesne urządzenia diagnostyczne. Pomimo zaawansowanych metod diagnostycznych badanie per rectum stanowi pierwsze ogniwo diagnostyki wielu chorób m.in. odbytu i odbytnicy oraz przestrzeni zaodbytniczej. Badanie per rectum wiąże się jedynie z chwilowym dyskomfortem – nie warto się go obawiać. Co ważne, powinno być przeprowadzone z poszanowaniem godności pacjenta. Badanie przez odbyt pomaga wykryć m.in. raka jelita grubego, raka odbytu i raka prostaty, choroby górnego odcinka pochwy, jajników i szyjki macicy.
Badanie per rectum powinno zostać wykonane, jeżeli m.in.:
- występują różnego rodzaju dolegliwości w okolicy odbytu,
- występują problemy z oddawaniem stolca,
- występują problemy z oddawaniem moczu, które mogą wskazywać na choroby gruczołu krokowego lub inne schorzenia urologiczne,
- występują objawy wskazujące na schorzenia ginekologiczne.
Badanie per rectum stanowi ważny element profilaktyki zdrowia gruczołu krokowego. Dlatego powinno być wykonywane systematycznie, nawet jeżeli nie występują objawy chorobowe, nie tylko przez mężczyzn po 50. roku życia. Zalecane jest wykonanie pierwszego badania per rectum prostaty po ukończeniu 30. roku życia. Jeżeli podczas badania wykryte zostaną nieprawidłowości, to może zostać dodatkowo wykonane np. badanie USG przez odbyt lub kolonoskopia.
Czytaj też:
Rak prostaty. Jak przełamać strach i poprawić jakość życia?
Jak przebiega badanie per rectum?
Może ono zostać wykonane w pozycji stojącej, w pozycji na boku, w pozycji kolanowo łokciowej. W niektórych przypadkach badanie per rectum wykonywane jest także w pozycji ginekologicznej np. na etapie diagnostyki schorzeń kobiecych. Zanim lekarz przystąpi do badania, przeprowadza wywiad lekarski oraz ogląda okolicę odbytu, sprawdzając, czy m.in.:
- nie jest widoczne zaczerwienienie lub podrażnienie,
- nie występują kłykciny kończyste, torbiele, guzki wartownicze,
- nie są widoczne objawy zakrzepicy żylnych splotów odbytniczych,
- nie występuje szczelina odbytu, przetoka lub blizny.
Lekarz dokładnie bada okolicę odbytu oraz szparę pośladkową i okolicę krocza, a także zadaje pytania dotyczące odczuwanych przez pacjenta dolegliwości, które mogą występować w przebiegu różnych schorzeń proktologicznych, urologicznych i ginekologicznych np. świąd odbytu, pieczenie odbytu, dolegliwości bólowe podczas defekacji, obecność krwi na papierze toaletowym lub powierzchni stolca, zmiana rytmu wypróżnień, ból podbrzusza, problemy podczas oddawania moczu.
Badanie per rectum wykonywane jest w rękawiczce. Lekarz nakłada na palec wskazujący środek ułatwiający poślizg, a następnie stopniowo wprowadza palec do odbytu pacjenta. Podczas badania per rectum dokonywana jest ocena struktur znajdujących się wewnątrz oraz na zewnątrz odbytnicy.
Podczas tego badania fizykalnego lekarz sprawdza kolejno: zwieracz zewnętrzny, błonę śluzową kanału odbytu, błonę śluzową bańki odbytnicy, zwieracz wewnętrzny i pętlę łonowo-odbytniczą. W czasie jego przeprowadzania u obu płci dostępne są m.in.: śluzówka odbytnicy, przestrzeń zaodbytnicza, doły kulszowo-odbytnicze, bańka odbytnicy, dolna pętla esicy, pętle jelita krętego i jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym.
Podczas badania per rectum u kobiet dostępne są ponadto m.in.: tylne sklepienie pochwy, szyjka macicy, jajniki i zagłębienie odbytniczo-maciczne. U kobiet ciężarnych pozwala ono na zbadanie położenia główki płodu np. przed planowanym porodem drogami natury. Natomiast podczas badania per rectum u mężczyzn dostępne są również: bańki nasieniowodów, dno pęcherza moczowego, gruczoł krokowy, opuszka prącia i pęcherzyki nasienne.
Badanie per rectum nie trwa długo. Po zakończeniu badania lekarz ogląda rękawiczkę i dokonuje oceny znajdującego się na niej stolca.
Wskazania do wykonania badania per rectum
Istnieje wiele wskazań do wykonania badania per rectum, które zaliczane jest do grupy badań przesiewowych (wykonywanych w celach profilaktycznych), a także badań diagnostycznych, które wykonywane są po wystąpieniu objawów chorobowych. Wykonywane jest zamiast podstawowego badania ginekologicznego u dziewczynek, w celu oceny m.in. położenia narządów rodnych oraz wykrycia nieprawidłowości w budowie anatomicznej.
Wskazaniem do wykonania badania per rectum są m.in.:
- dolegliwości bólowe, świąd, pieczenie w okolicy odbytu,
- objawy schorzeń ginekologicznych,
- objawy schorzeń urologicznych,
- objawy wskazujące na raka jelita grubego.
Sygnały alarmowe, które powinny skłonić do natychmiastowej konsultacji z lekarzem oraz wykonania badania per rectum to m.in.:
- krew na papierze toaletowym,
- obecność świeżej krwi na powierzchni stolca,
- obecność śluzu z krwią na powierzchni stolca,
- nasilające się problemy z oddawaniem moczu,
- spadek masy ciała,
- nawracające zaparcia.
Warto pamiętać, że badanie per rectum pozwala wykryć poważne schorzenia we wczesnym etapie ich rozwoju, co wpływa na rokowania. Jego wykonanie pozwala również na wczesne rozpoznanie chorób, które nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak znacząco obniżają jego jakość np. choroby hemoroidalnej. Hemoroidy (żylaki odbytu) to nadal wstydliwa i rzadko leczona z pomocą specjalisty choroba. Trzeba wiedzieć, że objawy hemoroidów, choć dość często występujące np. u kobiet ciężarnych oraz w okresie okołomenopauzalnym, a także osób wykonujących pracę siedzącą, mogą także wskazywać na inne schorzenia. Aby uniknąć poważnych powikłań, lepiej zrezygnować z leczenia domowymi sposobami lub z pomocą dostępnych bez recepty leków i od razu zgłosić się na badania, które pozwolą dobrać skuteczne leczenie.
Jak przygotować się do badania per rectum?
Do badania per rectum nie trzeba specjalnie się przygotowywać. Niezbędne jest zadbanie o higienę intymną, oddanie stolca i opróżnienie pęcherza moczowego. Lekarz kierujący pacjenta na badanie per rectum powinien udzielić informacji na temat postępowania przed badaniem oraz przygotowania się do badania przez odbyt.
Badanie odbywa się w zapewniających poczucie intymności warunkach – w zamkniętym gabinecie lekarskim lub za parawanem. Nie powinno być wykonywane np. na sali chorych przy innych pacjentach. Wytyczne dla lekarzy zalecają obecność podczas badania innego specjalisty lub członka personelu medycznego np. pielęgniarki w celu uniknięcia potencjalnych problemów medyczno-prawnych.
Czytaj też:
Szczelina odbytu – co to jest, rodzaje, przyczyny, objawy i leczenieCzytaj też:
Jak robot chirurgiczny zmienił operacje raka prostaty
Źródła:
- J. Kulig, W Nowak, Ostry Brzuch, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007
- R. Winkler, P. Otto, T. Schiedeck, Proktologia praktyczna, Elsevier Urban& Partner, Wrocław, 2013
- Baranowski W., Rogowski A., Uroginekologia, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, Warszawa 2018