Krew to płyn ustrojowy, który jest niezbędny do życia. Choć organizm ludzki potrafi uzupełnić niewielkie niedobory krwi, m.in. korzystając ze zgromadzonych w śledzionie rezerw, to jej znaczna utrata prowadzi do śmierci. Komórki tworzące krew, czyli czerwone krwinki (erytrocyty), białe krwinki (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty) powstają głównie w szpiku kostnym. Rodzaj grupy krwi determinują otrzymane od matki i ojca geny – rodzice przekazują dziecku po jednym allelu określającym grupę krwi.
Krew i grupy krwi – informacje podstawowe
Krew to płyn ustrojowy niezbędny do przebiegu procesów życiowych. Swój kolor zawdzięcza czerwonemu barwnikowi o nazwie hemoglobina, który występuje w czerwonych krwinkach. Na powierzchni erytrocytów występują antygeny, które determinują grupę krwi. Podział grup krwi uwzględnia układy grupowe AB0, które decydują o przynależności do jednej z czterech podstawowych grup krwi oraz układ Rh związany z obecnością lub brakiem antygenu D.
Ciekawostka: pierwsze próby przetaczania krwi przeprowadzono w 1667 roku, jednak w wielu przypadkach, doprowadziły one do poważnych powikłań i zgonu poddawanych transfuzji osób. Eksperymentowano nie tylko z przetaczaniem krwi od ludzi, ale także od zwierząt. W 1901 roku austriacki patolog Karl Landsteiner odkrył, że na powierzchni erytrocytów występują aglutygeny (antygeny) A i B, a w osoczu krwi znajdują się aglutyniny (przeciwciała) a i b.
Dzięki temu odkryciu wyodrębniono początkowo trzy grupy krwi, czyli grupę A, B oraz C (obecnie grupa 0).
Współodkrywcą praw, które warunkują dziedziczenie grupy krwi, był wybitny polski uczony Ludwik Hirszfeld. Co więcej, wdrożył on oznaczenie grup krwi jako A, B, AB i 0, oznaczył czynnik Rh związany z antygenem D, a także odkrył przyczynę konfliktu serologicznego pomiędzy matką a płodem. Prof. Hirszfeld opracował również zasady przetaczania krwi.
Oznaczenie grupy krwi jest bardzo ważne m.in. w ciąży oraz w sytuacjach, gdy konieczne jest przetoczenie krwi. Jeżeli podczas transfuzji krwi zostanie przetoczona krew dawcy niezgodna z krwią biorcy, to dochodzi do zagrażających życiu powikłań.
Stosowane obecnie procedury medyczne pozwalają na przetaczanie krwi i przeszczepy narządów oraz ograniczenie ryzyka związanego z konfliktem serologicznym i aglutynacją krwi. Z aglutynacją, czyli zlepianiem się komórek krwi, mamy do czynienia, gdy w osoczu krwi obecne są przeciwciała skierowane przeciwko znajdującym się na czerwonych krwinkach antygenom.
Czym jest grupa krwi?
Zgodnie z definicją – grupy krwi to zestawy czynników grupowych, inaczej antygenów, które są obecne na powierzchni krwinek czerwonych. Wyróżniamy kilka układów grup krwi, a najważniejsze z nich to układ AB0 i układ Rh. W obrębie układów grupowych krwi występują określone zestawy antygenów.
Jeżeli dojdzie do niezgodności w obrębie układu grupowego AB0 i/lub układu Rh, to układ immunologiczny wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko nieprawidłowym czynnikom grupowym, które znajdują się na krwinkach czerwonych.
Istnieje wiele układów grupowych, jednak to, jaką mamy grupę krwi, nie jest kwestią przypadku. Grupę krwi dziedziczymy po rodzicach – decyduje o niej genotyp matki i genotyp ojca. W niektórych przypadkach może dojść do niezgodności pomiędzy grupą krwi matki i płodu, co prowadzi do rozwoju choroby hemolitycznej płodu. Konflikt serologiczny może dotyczyć układu AB0 i układu Rh. Największe ryzyko konfliktu serologicznego dotyczy drugiej i kolejnych ciąż.
Każdy powinien wiedzieć, jaką ma grupę krwi. Oznaczenie grupy krwi to jedno z ważnych badań laboratoryjnych. Grupa krwi dziecka może zostać oznaczona około 2. roku życia – występujące na powierzchni czerwonych krwinek antygeny dojrzewają około 18. miesiąca życia.
Badanie grupy krwi nie jest badaniem, które musimy wykonywać często – grupa krwi jest cechą niezmienną – nie zmienia się samoistnie. Zmiana grupy krwi jest jednak możliwa po przeszczepie szpiku kostnego, bo szpik kostny może zacząć produkować krwinki czerwone, które są zgodne z krwinkami spokrewnionego lub niespokrewnionego dawcy.
Układ grupowy AB0. Podstawowe grupy krwi
Jak już zostało wspomniane, podział na grupy krwi uwarunkowany jest obecnością lub brakiem na krwinkach czerwonych antygenów i występowaniem naturalnych przeciwciał w osoczu krwi. W każdym z układów wyróżnia się odpowiednie grupy krwi. Zgodnie z układem AB0 wyróżnia się cztery podstawowe grupy krwi – A, B, AB i 0.
Układ grupowy AB0 to pierwszy z odkrytych układów grupowych, w którym występują dwa antygeny – antygen A i antygen B.
Oznaczenie grupy krwi pozwala sprawdzić, jakie antygeny znajdują się na krwinkach czerwonych. W przypadku, gdy na krwinkach czerwonych zostanie stwierdzona obecność antygenu A, mamy do czynienia z grupą krwi A. Antygen B oznacza, że krew ma grupę B. Jeżeli występuje na krwinkach zarówno antygen A, jak i antygen B, to oznaczana jest grupa krwi AB. Brak antygenu A i B oznacza, że krew ma grupę 0.
Podsumowując, podstawowe grupy krwi to:
- grupa O – brak antygenu na krwinkach,
- grupa A – ma na krwinkach antygen A,
- grupa B – ma na krwinkach antygen B,
- grupa AB – ma na krwinkach zarówno antygen A i B.
Antygeny determinujące grupę krwi nie znajdują się jedynie na krwinkach czerwonych. Występują również w innych komórkach krwi oraz komórkach tkanek, z których składa się organizm człowieka.
W przypadku różnych populacji ludzkich stwierdza się występowanie poszczególnych grup krwi z różną częstością. Co ciekawe – oznaczenie grupy krwi możliwe jest nie tylko u osób żyjących, ale także np. u zmumifikowanych zwłok oraz prehistorycznych szczątków ludzkich. Badanie grupy krwi odgrywa istotną rolę m.in. w antropologii i archeologii.
W Polsce najczęściej występująca grupa krwi w układzie AB0 to grupa krwi A. Na drugim miejscu pod względem częstości występowania w Polsce znajduje się grupa krwi 0, a na trzecim grupa krwi B. Najrzadsza grupa krwi w układzie AB0 w Polsce to grupa krwi AB.
W osoczu znajdują się przeciwciała naturalne a i b skierowane przeciwko antygenom A i B. Organizm osób z grupą krwi A produkuje przeciwciała anty-B, u osób z grupą krwi 0 powstają przeciwciała anty-A i anty-B, osoby z grupą krwi B produkują przeciwciała anty-A, a u osób z grupą AB przeciwciała nie występują.
Dziedziczenie grupy krwi w układzie AB0
Dziedziczenie grupy krwi odbywa się na zasadach prawa Mendla. Wyróżniamy allele warunkujące grupę krwi A i B, które dominują wobec allelu określającego grupę 0.
Układ Rh
Czynniki Rh, inaczej antygeny Rh, występują jedynie na erytrocytach. Nazwa układu grupowego Rh pochodzi od rodzaju małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+.
Grupę krwi w układzie Rh determinuje obecność lub brak antygenu D na krwinkach czerwonych. Jeżeli występuje antygen D, to oznaczana jest grupa krwi Rh+, inaczej Rh dodatnia lub pozytywna. Brak antygenu D powoduje, że oznaczana jest grupa krwi Rh-, inaczej Rh ujemna lub negatywna.
U ponad 80% osób rasy białej występuje na czerwonych krwinkach antygen D (Rh+). Przeciwciała anty-D w organizmie pojawiają się, gdy dojdzie do niezgodności pomiędzy grupą krwi matki i płodu (aby wystąpił konflikt serologiczny, krew matki i płodu musi mieć ze sobą kontakt) lub zostanie przetoczona krew niezgodna z krwią biorcy. Przetoczeniu nieodpowiedniej grupy krwi zapobiega zachowanie zasad zgodności grup krwi. Przykładowo: osoba z najczęściej występującą w Polsce grupą krwi A może być dawcą krwi dla osób z grupą krwi A i osób z grupą krwi AB oraz może być biorcą grupy krwi 0 i grupy krwi A.
Najczęściej występująca w Polsce grupa krwi w układzie Rh to grupa 0+. Na drugim miejscu pod względem częstości występowania znajduje się grupa A+, a na trzecim B+. Najrzadziej występująca grupą krwi dodatnią jest grupa AB+.
Ujemny czynnik Rh ma jedynie około 1% Polaków, co sprawia, że grupy krwi ujemne występują rzadko. Częstość występowania grup krwi z ujemnym Rh to około 3% dla grupy 0-, około 2,5% dla grupy A-, około 1% dla grupy B- i zaledwie około 0,5% dla grupy AB-.
Układ Rh – dziedziczenie i konflikt serologiczny
W przypadku dziedziczenia grupy krwi w układzie Rh także mamy do czynienia z allelem dominującym, którym jest allel warunkujący grupę krwi Rh+. Do konfliktu serologicznego dochodzi, gdy matka ma grupę krwi Rh-, a ojciec grupę krwi Rh+, o ile dziecko odziedziczy po ojcu czynnik Rh+. Jeżeli dojdzie do kontaktu krwi matki, która ma grupę krwi Rh- z krwią płodu, który ma grupę krwi Rh+, to organizm matki wytwarza przeciwciała anty Rh, które niszczą antygeny dziecka.
Oprócz układu grupowego AB0 i układu Rh wyróżnia się także inne układy grupowe. Badania krwi, które pozwalają na określenie grupy krwi, nie uwzględniają innych układów grupowych np. układu Kell i układu Duffy.
Oznaczenie grupy krwi jest szczególnie ważne w pierwszej ciąży oraz przed transfuzją krwi lub transplantacją narządów. Niektóre badania wskazują, że grupa krwi może mieć wpływ na ogólny stan zdrowia, zwiększając lub zmniejszając ryzyko rozwoju np. chorób nowotworowych.
Czytaj też:
Ile kosztują podstawowe badania krwi prywatnie? Poznaj aktualny cennikCzytaj też:
Badanie TSH – na czym polega i kiedy trzeba je wykonać. Poznaj interpretację wyników
Źródła:
- T.Brzozowski, Konturek Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2019
- Solomon, Berg, Martin, Villee, Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 1996
- Tytani polskiej wakcynologii, Prof. Ludwik Hirszfeld, szczepienia.pzh.gov.pl