Rak jajnika rozwija się bezobjawowo. Kiedy zaczynają pojawiać się związane z chorobą dolegliwości, mamy do czynienia z zaawansowanym procesem nowotworowym, co znacząco zmniejsza szansę na całkowite wyleczenie. Obecnie dostępne są metody diagnostyczne, dzięki którym można wykryć chorobę we wczesnym stadium jej rozwoju, kiedy leczenie przynosi najlepsze efekty. Niestety, nadal wiele kobiet unika badań profilaktycznych i nie wie, jakie objawy mogą wskazywać na raka jajnika.
Z roku na rok zwiększa się liczba diagnozowanych przypadków raka jajnika. Wśród wszystkich nowotworów kobiecych złośliwy guz jajnika wyróżnia się agresywnym przebiegiem i najwyższą śmiertelnością pośród wszystkich nowotworów kobiecego układu rozrodczego.
Najczęściej chorują kobiety w wieku 40-50 lat, choć ten nowotwór może rozwinąć się także u młodszych i starszych kobiet, a nawet u dzieci. Wiek średni to jeden z czynników ryzyka zachorowania, które jest wysokie u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i po menopauzie. Każda kobieta powinna systematycznie odwiedzać lekarza ginekologa i wykonywać niezbędne badania profilaktyczne. Częstsze odwiedzanie lekarza jest wskazane w przypadku kobiet w wieku okołomenopauzalnym i w wieku menopauzalnym, w których bliskiej rodzinie był zdiagnozowany rak jajnika, rak piersi oraz rak trzonu macicy.
W przypadku raka jajnika badanie markerów nowotworowych jest bardzo ważne, bo u części pacjentek we wczesnym stadium rozwoju choroby, wyniki badania USG wyglądały zupełnie typowo. Wykonanie pomiaru markerów nowotworowych nie jest obecnie żadnym problemem. Laboratoria medyczne większości przychodni wykonują pomiary markera HE4 oraz innych markerów nowotworowych, a także test ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm), który pozwala określić, czy wykryta zmiana może być nowotworem złośliwym. Badania można wykonać zarówno na NFZ, jak i odpłatnie, a ich koszt nie jest wysoki.
1. Nowotwory jajnika w liczbach
Rak jajnika stanowi 5% zachorowań na wszystkie nowotwory u kobiet. Choć może się wydawać, że to niewiele, to w Polsce zachorowalność na raka jajnika jest o kilkanaście procent wyższa niż w innych krajach Europy. To samo tyczy się wskaźnika 5-letniej przeżywalności, który zmniejszył się w ostatnich latach aż o 8 punktów. Wśród młodych kobiet rak jajnika odpowiada za 9% zgonów z powodu nowotworów złośliwych.
Każdego roku diagnozuje się około 4 tysiące nowych przypadków raka jajnika u kobiet z różnych grup wiekowych. W większości przypadków są to nowotwory w zaawansowanym stadium, które dają przerzuty do innych narządów jamy brzusznej. Od niedawna w diagnostyce raka jajnika stosowany jest marker nowotworowy HE4, którego pomiar pozwala na wykrycie choroby we wczesnych stadiach rozwoju. Marker HE4 to jedno z badań, które powinna wykonać każda kobieta w momencie, gdy wyniki badania USG lub badania ginekologicznego wskazują na zmiany w obrębie jajników.
2. Jakie guzy mogą utworzyć się w obrębie jajników?
Nie każda zmiana na lewym jajniku lub prawym jajniku to guz nowotworowy o charakterze złośliwym. Bardzo często w obrębie jajników powstają również zmiany łagodne. Część z nich nie wymaga specjalistycznego leczenia, a jedynie obserwacji oraz np. stosowania farmaceutyków. Tylko część guzów jajnika wymaga leczenia operacyjnego. Do często diagnozowanych w obrębie jajników zmian zaliczamy m.in. torbiele jajników. Niektóre zmiany na jajnikach wykazują czynność hormonalną, co oznacza, że produkują hormony, które dodatkowo zaburzają funkcjonowanie organizmu.
Rak jajnika to bardzo trudny pod względem diagnostyki i leczenia nowotwór. Jak już zostało wspomniane, najczęściej wykrywany jest w zaawansowanym stadium rozwoju, co znacząco zmniejsza szansę na całkowite wyleczenie. Problem stanowi także brak charakterystycznych objawów choroby. Rak jajnika przez długi czas może nie powodować uciążliwych objawów. Dolegliwości mogą pojawić się dopiero w momencie, gdy guz uciska okoliczne struktury lub powoduje przerzuty do innych narządów. Niepokojące objawy, które mogą wskazywać na raka jajnika to m.in.:
-
zwiększenie się obwodu brzucha,
-
ból lub okresowe kłucie w okolicy jajnika i w całym podbrzuszu,
-
zmiana częstości oddawania moczu,
-
wzdęcia,
-
szybkie uczucie pełności po posiłku,
-
uczucie ucisku w jamie brzusznej,
-
uczucie obecności ciała obcego w jamie brzusznej,
-
krwawienia lub plamienia pomiędzy miesiączkami.
Rak jajnika może występować rodzinnie. Ryzyko jego wystąpienia wzrasta w przypadku mutacji w obrębie genów BRCA1 i BRCA2. Najwięcej przypadków raka jajnika diagnozowanych jest u kobiet, które wkraczają w okres okołomenopauzalny, czyli u kobiet w wieku od 40-50 lat, a także u kobiet, które przeszły menopauzę. Ryzyko zachorowania nieznacznie zmniejsza się u kobiet po 70. roku życia.
3. Znaczenie HE4 (human epidymal protein 4) w diagnostyce raka jajnika
HE4 to nowy marker, który pomaga wykryć raka jajnika. Badanie wykonywane jest wraz z pomiarem markera CA-125. Antygen HE4 zaliczany jest do podgrupy białek, które wywodzą się z komórek nabłonkowych najądrza. Badanie HE4 i CA-125 pozwala przeprowadzić test ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm). Badanie to odgrywa istotną rolę zarówno na etapie diagnostyki nowotworów w późnym stadium (III i IV), jak i nowotworów w początkowych stadiach rozwoju (I i II). Zwiększone stężenie białka HE4 obserwowane jest m.in. u pacjentek chorujących także na inne nowotwory układu rozrodczego m.in. raka endometrium.
Lekko podwyższone marker HE4 nie zawsze świadczy o raku jajnika, bo jest on wydzielany także przez zdrowe tkanki. Niemniej jednak podwyższony marker HE4 jest zawsze wskazaniem do wykonania dodatkowych badań, które ukierunkowane są na wykrycie faktycznej przyczyny obecności tego białka we krwi. W przypadku podwyższonego HE4 ostatecznym potwierdzeniem podejrzeń lekarza jest wynik histopatologiczny, który pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: z jaką zmianą w obrębie jajnika mamy do czynienia?
Algorytm ROMA pozwala z dużą wiarygodnością kwalifikować pacjentki ze zmianami w obrębie jajników do grupy ryzyka rozwoju nowotworu złośliwego. Warto wiedzieć, że zarówno nowotworowe, jak i nienowotworowe zmiany w obrębie jajników są diagnozowane u kobiet w różnym wieku, stanowiąc poważny problem ginekologiczny. Większość zmian w obrębie jajników to zmiany łagodne, które mogą zniknąć samoistnie lub zmniejszyć się pod wpływem stosowanego leczenia farmakologicznego. Regularne kontrole u ginekologa to podstawa profilaktyki zdrowia narządów kobiecego układu rozrodczego. Warto o nich pamiętać oraz konsultować z lekarzem wszystkie dolegliwości, które mogą wskazywać na schorzenia jajników oraz macicy.
4. Na czym polega badanie HE4?
Badanie HE4 jest wykonywane po pobraniu próbki krwi. W celu oznaczenia poziomu białka HE4 wykorzystywane są testy immunoenzymatyczne, dzięki którym możliwy jest pomiar markera HE4 w surowicy krwi.
Do badania trzeba odpowiednio się przygotować. Właściwe postępowanie przed badaniem jest bardzo ważne, bo pozwala uniknąć zafałszowania wyników.
Marker HE4 oznacza się we krwi pobranej na czczo. Do badania kwalifikowane są kobiety, których stan zdrowia nie jest ku temu przeciwwskazaniem. Przed badaniem HE4 należy postępować podobnie jak przed innymi badaniami laboratoryjnymi. Badania nie należy wykonywać, gdy występują objawy infekcji sezonowych np. stan podgorączkowy lub gorączka, katar, kaszel itp. Co więcej, na kilka dni przed badaniem kobieta powinna stosować zdrową dietę, unikać używek oraz stresu. Niewskazany jest również nadmierny wysiłek fizyczny. Na wynik badania może mieć wpływ wyczerpanie organizmu pracą w nocy lub bezsennością, a także przyjmowanie niektórych leków m.in. witaminy H (biotyna). Przed badaniem warto omówić z lekarzem ginekologiem istotne kwestie, które pozwolą uniknąć zafałszowania wyniku pomiaru markera HE4.
5. Kiedy niezbędne jest wykonanie badania HE4?
Oznaczenie markera nowotworowego HE4 jest ważne, gdy badanie obrazowe USG wykazało zmianę na jajniku, której charakter może wskazywać na raka jajnika. Warto wiedzieć, że wyniki USG nie zawsze są wystarczające w celu określenia, z jaką zmianą mamy do czynienia. Zdarza się, że obraz zmiany jest niespecyficzny i wówczas niezbędne jest pobranie wycinka do badania histopatologicznego.
Szersza diagnostyka uwzględnia nie tylko oznaczenie poziomu HE4, ale także wykonanie testu ROMA. Jednoczesne oznaczenie markerów HE4 i CA-125 pozwala dokonać oceny prawdopodobieństwa rozwoju złośliwego raka jajnika u danej pacjentki. Łączne oznaczenie markerów nowotworowych typowych dla raka jajnika oraz wykonanie testu ROMA to obecnie coraz częściej stosowana metoda diagnostyki, która znacząco zwiększa wykrywalność nowotworu jajnika we wczesnym stadium jego rozwoju, gdy wyniki USG i oznaczenie poziomu CA-125 w surowicy krwi nie zawsze wskazują na poważną chorobę. Podwyższony poziom markera HE4 w surowicy krwi dotyczy ponad 50% wszystkich raków jajnika typu jasnokomórkowego i około 85-90% raków surowiczych i endometrialnych, które zaliczane są do grupy najczęściej diagnozowanych guzów w obrębie jajników.
Zdarza się, że poziom HE4 wykracza powyżej ustalone normy w przypadku także innych nowotworów, do których zalicza się m.in. rak jelita grubego, rak trzustki, rak endometrium i rak płuc.
6. Podsumowanie
Lekko podwyższone HE4 nie zawsze związane jest z nowotworem, bo białko to wydzielają także zdrowe tkanki. W przypadku raka jajnika, który cechuje się wysoką śmiertelnością u kobiet z każdej grupy wiekowej, oznaczenie poziomu HE4 zalecane jest wraz z wykonaniem badania markera CA-125 oraz testem ROMA, który pozwala określić ryzyko rozwoju złośliwego raka jajnika. Badanie HE4 należy wykonać, gdy zostały wykryte zmiany na jajniku, które mogą wskazywać na nowotwór złośliwy.
Czytaj też:
Czy przerost endometrium świadczy o raku? Jak wykryć raka endometrium?Czytaj też:
Te trzy nowotwory najczęściej atakują kobiety. Który jest największym zabójcą?