Sen jest nam niezbędny do życia. Jego brak skutkuje zaburzeniami w funkcjonowaniu ważnych narządów i układów oraz sprzyja rozwojowi schorzeń o podłożu psychicznym. Już po 48 godzinach bez snu pojawiają się objawy wskazujące na pogorszenie się kondycji naszego organizmu, m.in. spada odporność i jesteśmy bardziej podatni na infekcje. Niedobór snu powoduje również m.in. ból głowy, rozdrażnienie, pogorszenie pamięci i zaburzenia koncentracji. Brak snu utrudnia radzenie sobie ze stresem, co sprawia, że osoby cierpiące na zaburzenia snu są bardziej narażone m.in. na wystąpienie zaburzeń lękowych. Z drugiej strony – zaburzenia lękowe i inne zaburzenia psychiczne często są przyczyną zaburzeń snu.
Warto dowiedzieć się więcej na temat częstych przyczyn, objawów i leczenia zaburzeń snu. Co ważne – choć zaburzenia snu najczęściej powoduje nieregularny tryb życia oraz oddziaływanie na organizm innych czynników modyfikowalnych, to problemy ze snem mogą również powodować choroby somatyczne, które często rozwijają się bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
Zaburzenia snu – definicja i rodzaje
Zaburzenia snu mogą wpływać zarówno na ilość snu, jak i jego jakość. Zgodnie z definicją – zaburzenia snu to duża grupa dolegliwości, do których zaliczamy bezsenność, hiposomnię (obniżona potrzeba snu), zaburzenia rytmu okołodobowego (zaburzenia rytmu snu i czuwania), hipersomnię (zwiększona potrzeba snu, nadmierna senność) oraz parasomnie (zaburzenia przysenne). Do zaburzeń snu zaliczane są także koszmary senne i lęki nocne.
Na zaburzenia snu mogą wskazywać m.in.:
- problemy z zasypianiem,
- niemożność utrzymania snu (częste wybudzanie się w nocy i niemożność zaśnięcia),
- zbyt wczesne budzenie się,
- nadmierna senność po przespanej nocy.
Zdarza się, że zaburzenia snu nie przekładają się na ilość snu, ale na jego jakość. W tym przypadku osoba cierpiąca na zaburzenia snu może przesypiać zaleconą liczbę godzin i odczuwać zmęczenie oraz cierpieć z powodu objawów związanych z zaburzeniami w przebiegu procesów nocnej regeneracji.
Możemy znaleźć różne definicje zaburzeń snu. Co ważne – nie powinno się określać wszystkich zaburzeń snu terminem „bezsenność”. Zgodnie z najnowszą klasyfikacją ICD, zaburzenia snu dzielimy m.in. na:
- zaburzenia bezsenności – bezsenność krótkotrwała i bezsenność przewlekła;
- zaburzenia nadsenności – np. narkolepsja, nadmierna senność, która związana jest ze stanem chorobowym, nadmierna senność wywołana przez leki, przyjmowanie substancji psychoaktywnych lub występowanie zaburzeń psychicznych;
- zaburzenia oddychania w czasie snu – np. obturacyjny bezdech senny;
- zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania – np. zespół opóźnionej fazy snu, zespół przyspieszonej fazy snu, zaburzenia rytmu snu i czuwania związane z trybem życia;
- zaburzenia ruchowe, które są związane ze snem – np. zespół niespokojnych nóg, mioklonie, bruksizm.
Każde z zaburzeń snu w negatywny sposób wpływa na samopoczucie i staje się przyczyną poważnych problemów zdrowotnych. Warto wiedzieć, że zaburzenia snu mogą być pierwszym objawem różnych schorzeń. Poprzez zaburzenia snu mogą początkowo objawiać się m.in. zaburzenia psychiczne np. zaburzenia lękowe, a także nadciśnienie tętnicze, choroby przewodu pokarmowego, niewydolność serca i układu krążenia, cukrzyca, choroby neurologiczne np. choroba Parkinsona oraz choroby układu oddechowego.
Szacuje się, że nawet połowa ludzkiej populacji może cierpieć z powodu zaburzeń snu. W ostatnich dekadach zwiększył się odsetek dzieci, młodzieży i młodych dorosłych, u których występują zaburzenia snu. Ma to związek m.in. z długotrwałym korzystaniem z urządzeń, które emitują nadmiernie pobudzające układ nerwowy oraz zaburzające wydzielanie melatoniny niebieskie światło.
Często problem zaburzeń snu ma złożone podłoże. Zarówno okresowe, jak i przewlekłe problemy ze snem powinny skłonić do wizyty u lekarza oraz poszukania przyczyn problemów z zasypianiem, utrzymaniem snu, a także przyczyn uczucia zmęczenia po z pozoru dobrze przespanej nocy. Najlepiej skorzystać z pomocy lekarzy ze specjalistycznego ośrodka medycyny snu, który dysponują nie tylko wiedzą na temat różnych zaburzeń snu, ale także sprzętem, który okazuje się bardzo pomocny w diagnostyce bezsenności.
Warto wiedzieć, że:
- wraz z wiekiem zmniejsza się potrzeba snu,
- nie trzeba przesypiać 8 godzin, aby cieszyć się dobrym zdrowiem i samopoczuciem,
- na jakość snu wpływa dobór elementów wyposażenia sypialni (materac, poduszka), temperatura w pomieszczeniu, wilgotność powietrza, a także inne czynniki zewnętrzne,
- zaburzenia snu mogą być związane z intensywnym trybem życia.
Co powoduje występowanie zaburzeń snu?
Jak już zostało wspomniane, zaburzenia snu często mają złożone podłoże. Do najczęstszych przyczyn zaburzeń snu zaliczamy oddziaływanie na organizm czynników zewnętrznych. Są to czynniki w większości modyfikowalne, co sprawia, że dzięki zmianie m.in. codziennych nawyków, możemy poprawić jakość snu i wydłużyć jego czas.
Częste modyfikowalne czynniki, które powodują zaburzenia snu, to m.in.:
- nieregularny tryb życia,
- brak aktywności fizycznej,
- oddziałujące na organizm bodźce zewnętrzne np. wysoka temperatura otoczenia, hałas, światło, nieprawidłowa wilgotność powietrza,
- spożywanie alkoholu i napojów z kofeiną w godzinach wieczornych,
- palenie papierosów,
- spożywanie zbyt obfitej i ciężkostrawnej kolacji,
- odsypianie w czasie wolnym od pracy i innych obowiązków,
- korzystanie przed snem z urządzeń emitujących niebieskie światło (komputer, telewizor, smartfon, tablet),
- niewygodny materac i/lub poduszka,
- intensywna aktywność fizyczna przed snem,
- nadużywanie leków nasennych, które dostępne są bez recepty.
Spory odsetek osób, które cierpią na zaburzenia snu, nie może spokojnie zasnąć z powodu tzw. gonitwy myśli. Obsesyjne myślenie o problemach, nie pomaga w ich rozwiązaniu i może wskazywać na zaburzenia nerwicowe.
Często nie zdajemy sobie sprawy, że zła jakość snu i np. wczesne budzenie się oraz problemy z ponownym zaśnięciem mogą być związane z korzystaniem z niewłaściwie dobranego materaca i poduszki. Co ważne – nie zawsze wygoda wiąże się z odpowiednim podparciem kręgosłupa. Śpiąc np. na zbyt miękkim lub za twardym materacu, możemy cierpieć z powodu różnych zaburzeń snu. W tym przypadku problemy ze snem najczęściej powodują nadmierne napięcie mięśniowe, które pojawia się, gdy zapadamy się w miękki materac lub śpimy na zbyt twardym podłożu, a także skurcze łydek i drętwienie rąk, które związane są z zaburzeniami krążenia.
Częstą przyczyną zaburzeń snu są także problemy z oddychaniem podczas snu, które powodują chrapanie. W niektórych przypadkach chrapanie związane jest ze spaniem na niewłaściwie dobranej poduszce. Ma to związek z przybieraniem pozycji, która utrudnia swobodny przepływ powietrza przez drogi oddechowe.
Czym jest bezsenność?
Bezsenność definiowana jest jako problemy z zaśnięciem lub utrzymaniem snu, przez więcej niż trzy noce w tygodniu. Aby mogła zostać zdiagnozowana bezsenność, problemy ze snem muszą utrzymywać się dłużej niż 30 dni oraz powodować pogorszenie funkcjonowania w ciągu dnia.
Bezsenność klasyfikowana jest ze względu na czas trwania oraz przyczynę tego zaburzenia snu. Ze względu na czas trwania wyróżniamy:
- bezsenność krótkotrwałą – problemy ze snem utrzymują się dłużej niż 21 dni,
- bezsenność przewlekłą – problemy ze snem utrzymują się dłużej niż 90 dni,
- bezsenność przygodną – problemy ze snem utrzymują się kilka dni.
Ze względu na przyczynę bezsenności wyróżniamy:
- bezsenność pierwotną, która pojawia się samoistnie,
- bezsenność wtórną, która jest związana z chorobą lub innymi oddziałującymi na organizm czynnikami.
Bezsenność pierwotną dzielimy na idiopatyczną, która związana jest m.in. z uwarunkowaniami genetycznymi, subiektywną, która powoduje, że jesteśmy niezadowoleni z jakości snu, mimo braku nieprawidłowości w przebiegu poszczególnych faz snu oraz odpowiedniej ilości snu oraz psychofizjologiczną, która związana jest m.in. z reakcją organizmu na sytuacje stresowe.
Przyczyny problemów ze snem, czyli bezsenności
Najczęstsze przyczyny bezsenności pierwotnej to m.in.:
- trudna sytuacja życiowa,
- zmniejszająca się wraz z wiekiem potrzeba snu,
- prowadzony tryb życia,
- niewłaściwa higiena snu,
- oddziaływanie na organizm czynników zewnętrznych, które zakłócają sen.
Najczęstsze przyczyny bezsenności wtórnej to m.in.:
- zaburzenia nerwicowe,
- depresja,
- bezdech senny,
- zespół niespokojnych nóg,
- choroby układu sercowo-naczyniowego,
- choroby układu pokarmowego,
- choroby neurologiczne,
- choroby endokrynologiczne np. nadczynność tarczycy,
- zespół napięcia przedmiesiączkowego,
- nałogi.
Objawy bezsenności
U osób cierpiących na bezsenność mogą występować następujące objawy: problemy z zasypianiem, częste wybudzanie się w nocy i wczesne budzenie się.
Co ważne – powyższe objawy wpływają na samopoczucie oraz jakość życia osoby cierpiącej na bezsenność, powodując m.in.:
- senność w ciągu dnia,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- rozdrażnienie,
- obniżony nastrój,
- rozkojarzenie,
- brak energii,
- bóle głowy,
- nadmierne napięcie nerwowe,
- spadek libido.
Leczenie zaburzeń snu
Leczenie bezsenności i innych zaburzeń snu wymaga poznania jej przyczyny. W tym celu wykonywane są różne badania, które pozwalają wykryć zaburzenia poszczególnych faz snu, a także zdiagnozować choroby somatyczne, które często są przyczyną problemów ze snem.
W celu leczenia bezsenności istotną rolę odgrywa właściwa higiena snu oraz zmiana szkodliwych nawyków, które wpływają na jakość snu. W niektórych przypadkach niezbędne jest farmakologiczne leczenie zaburzeń snu. W przypadku wtórnej bezsenności niezbędne jest rozpoczęcie leczenia choroby podstawowej np. nadciśnienia tętniczego lub bezdechu sennego. Bezsenność spowodowana zaburzeniami psychicznymi wymaga konsultacji z psychiatrą, który może przepisać leki nasenne i leki uspokajające, a także uczestniczenia w terapii dobranej do indywidualnych potrzeb pacjenta. W leczeniu bezsenności stosowana jest m.in. terapia poznawczo-behawioralna.
Skutki uboczne zaburzeń snu
Mała ilość i zła jakość snu zwiększają ryzyko rozwoju wielu chorób. Zaliczamy do nich m.in. choroby układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia psychiczne, zaburzenia odporności, a także zaburzenia funkcji seksualnych. Zaburzenia snu wpływają również na ogólne samopoczucie i odbijają się na jakości życia, utrudniając normalne funkcjonowanie w pracy oraz w domu. Osoby cierpiące na zaburzenia snu często nie mają motywacji do działania, są osłabione i mają mniejsze zdolności wysiłkowe. Brak snu wpływa również na sposób odżywiania – badania dowiodły, że po źle przespanej nocy możemy mieć skłonność do sięgania po wysokokaloryczne pokarmy, co sprzyja otyłości oraz rozwojowi schorzeń dietozależnych.
Źródła:
- M. Skalski, Zaburzenia snu i czuwania, Edra Urban & Partner, 2022
- A.i Prusiński, Bezsenność i inne zaburzenia snu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007
- Avidan Alon Y., Zee Phyllis C., Podręcznik medycyny snu, Wydawnictwo MediPage, 2009
- International Classification of Diseases 11th Revision
