Zaburzenia i choroby psychiczne to nie to samo. Czym się różnią i jakie są ich przyczyny, objawy i leczenie

Choroby psychiczne to nadal temat tabu. Istotną kwestią, która wpływa na samopoczucie pacjentów i ich rodzin, jest postrzeganie osób chorych psychicznie jako zagrożenia dla osób zdrowych. To sprawia, że ludzie z różnymi zaburzeniami o podłożu psychicznym, są często izolowani od osób zdrowych. Pomijając niezbędną konieczność umieszczenia osoby chorej w zamkniętym szpitalu psychiatrycznym lub domu opieki, istnieje wiele przypadków osób, które pomimo braku zagrożenia dla siebie i innych, zostały odsunięte na margines i nie mogą funkcjonować w społeczeństwie, w zakresie dostosowanym do swojego stanu zdrowia. Warto jednak dowiedzieć się więcej na temat chorób psychicznych, gdyż mogą one dotknąć każdego. Jednym z częściej wskazywanych czynników rozwoju różnego rodzaju zaburzeń jest m.in. przewlekły stres, szybkie tempo życia i nieradzenie sobie ze zbyt wygórowanymi oczekiwaniami osób z najbliższego otoczenia. Coraz częściej zaburzenia psychiczne związane są również z używaniem substancji psychoaktywnych (np. zaburzenia spowodowane nadużywaniem alkoholu).

Choroby psychiczne a zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Terminy „choroba psychiczna” i „zaburzenie psychiczne” są często używane zamiennie, ale trzeba wiedzieć, że ich znaczenie nieco się różni.

Choroba psychiczna to określenie medyczne, które obejmuje różnego rodzaju schorzenia psychiczne (np. depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne, zaburzenia odżywiania). Choroby psychiczne są diagnozowane przez lekarzy psychiatrów lub innych specjalistów, na podstawie kryteriów diagnostycznych DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) lub ICD-11 (International Classification of Diseases). Choroby psychiczne to problemy zdrowotne dotykające ośrodkowego układu nerwowego i umysłu, których objawy to m.in. zaburzenia myślenia, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne oraz zaburzenia funkcjonowania społecznego.

Zaburzenia psychiczne to określenie ogólne, które obejmuje szeroki zakres problemów związanych z funkcjonowaniem psychicznym i emocjonalnym. Do zaburzeń psychicznych zalicza się m.in. zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych, zaburzenia osobowości, zespół nadpobudliwości psychoruchowej ADHD, nieorganiczne zaburzenia snu i zaburzenia adaptacyjne, które nie spełniają kryteriów diagnostycznych konkretnych chorób psychicznych.

Inne nieprawidłowości określane są terminem „zaburzenia zachowania”, który określa jedną z kategorii zaburzeń psychicznych, związanych z zachowaniem danej jednostki. Zaburzenia zachowania związane są z utrwaleniem określonych wzorców zachowań, które mogą prowadzić do trudności i problemów w codziennym życiu. Często występujące zaburzenia zachowania to m.in. agresja, kłamstwa, kradzieże, okrucieństwo wobec zwierząt, łamanie ustalonych norm i reguł.

W znacznym uproszczeniu – termin „choroba psychiczna” odnosi się do diagnozowanych na podstawie obowiązujących kryteriów schorzeń psychicznych, a zaburzenia psychiczne obejmują szerszy zakres problemów emocjonalnych i psychicznych. Zaburzenia zachowania to jedna z kategorii zaburzeń psychicznych. Ten rodzaj zaburzeń często ujawnia się w okresie dzieciństwa. Zaburzenia zachowania spowodowane są m.in. przekazywaniem negatywnych wzorców.

Podział zaburzeń psychicznych

Jednym z najczęściej stosowanych systemów klasyfikacji chorób jest Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD), która została opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Obecnie obowiązuje jedenasta wersja tej klasyfikacji (ICD-11), która wprowadziła wiele zmian i uaktualnień w zakresie chorób psychicznych. Według ICD-11, choroby psychiczne dzielą się na grupy:

• Zaburzenia neurorozwojowe – powstają w wyniku nieprawidłowego rozwoju mózgu lub układu nerwowego (np. zaburzenia ze spektrum autyzmu, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), dysleksja, dyskalkulia, zespół Tourette'a).
• Zaburzenia typu schizofrenii i inne, pierwotne zaburzenia psychotyczne – charakteryzują się utratą kontaktu z rzeczywistością, występowaniem urojeń, halucynacji, zaburzeń myślenia lub zaburzeń mowy (np. schizofrenia, zaburzenia schizoafektywne, zaburzenia schizotypowe, zaburzenia urojeniowe).
• Zaburzenia nastroju – powodują zmiany nastroju, uczuć i aktywności (np. depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, cyklotymia).
• Zaburzenia lękowe i zaburzenia związane z lękiem – charakteryzują się nadmiernym lękiem, niepokojem lub unikaniem sytuacji wywołujących stres (np. zaburzenie lękowe uogólnione, fobia społeczna, fobia specyficzna, zespół lęku napadowego, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne).
• Inne zaburzenia psychiczne – to pozostałe grupy zaburzeń, których objawy nie pasują do powyższych kategorii (np. zaburzenia osobowości, zaburzenia odżywiania, zaburzenia dysocjacyjne, zaburzenia snu, zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych).

Warto także wspomnieć o zaburzeniach związanych z funkcjami seksualnymi, które również zaliczane są do zaburzeń zdrowia psychicznego. W tej grupie znajdują się zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (np. brak lub utrata potrzeb seksualnych, awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej, zaburzenia erekcji, impotencja, nadmierny popęd seksualny), a także zaburzenia osobowości i zachowań dorosłych (np. zaburzenia identyfikacji płciowej, zaburzenia preferencji seksualnych, zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną).

Klasyfikacja chorób psychicznych ICD-11 jest bardzo ważnym narzędziem diagnostycznym, które pomaga zdiagnozować pacjentów cierpiących na różne choroby i zaburzenia o podłożu psychicznym. Klasyfikacja ICD-11 jest stale rozwijana i aktualizowana na podstawie nowych badań i odkryć naukowych.

Najczęstsze przyczyny zaburzeń psychicznych

Choroby psychiczne, zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania to częste problemy zdrowotne, które dotykają miliony ludzi na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), około 25% ogółu populacji ludzkiej doświadcza jakiegoś zaburzenia psychicznego w ciągu roku, a ponad 10% cierpi z powodu chorób psychicznych i poważnych zaburzeń (np. depresja, schizofrenia paranoidalna, uzależnienia).

Najczęstsze przyczyny chorób i zaburzeń psychicznych to:

• Czynniki genetyczne – niektóre choroby i zaburzenia psychiczne mają podłoże genetyczne, co oznacza, że są dziedziczone wraz z przekazywanymi od rodziców genami. Czynniki genetyczne zwiększają m.in. ryzyko zachorowania na schizofrenię, zaburzenia lękowe, depresję, zaburzenia łaknienia oraz zaburzenia nerwicowe;
• Czynniki środowiskowe – warunki, w jakich żyjemy, mają ogromny wpływ na nasze zdrowie psychiczne. Ryzyko wystąpienia różnego rodzaju problemów psychicznych zwiększa m.in. ubóstwo, molestowanie seksualne i inne formy przemocy, izolacja społeczna, dyskryminacja, kontakt z osobami, które cierpią z powodu różnych uzależnień, stawianie zbyt wysokich wymagań, a także konieczność zbyt szybkiego „dorośnięcia” z powodu np. trudnej sytuacji rodzinnej;
• Traumatyczne przeżycia – istotną rolę w rozwoju chorób i zaburzeń psychicznych, a także zaburzeń zachowania odgrywa trauma. Do grupy traumatycznych zdarzeń zaliczamy m.in. konflikty zbrojne, katastrofy naturalne, wypadki, napad, gwałt, molestowanie, śmierć bliskiej osoby oraz inne zdarzenia, które wywołują silny stres, lęk i smutek, a także wiążą się z szeroko pojętą stratą. Skutkiem traumy może być zespół stresu pourazowego PTSD, a także inne zaburzenia i choroby psychiczne;
• Nadużywanie alkoholu, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych – dostępne w sklepach, a także na czarnym rynku używki oraz leki na receptę i bez recepty mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie psychiczne. Niektóre substancje psychoaktywne w krótkim czasie prowadzą do rozwoju uzależnienia oraz mogą wywoływać inne skutki uboczne (np. zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzenia psychotyczne), a także nasilać objawy występujących zaburzeń psychicznych. Charakterystyczne dla osób uzależnionych jest występowanie nasilonych zaburzeń psychicznych oraz objawów somatycznych w momencie odstawienia substancji uzależniającej;
• Choroby somatyczne – niektóre schorzenia w istotny sposób wpływają na nasze zdrowie psychiczne, przyczyniając się do rozwoju różnych zaburzeń oraz zmiany postrzegania rzeczywistości – w tym przypadku diagnozowane są organiczne zaburzenia psychiczne (np. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, otępienie naczyniowe). Ze zmianami w organizmie mogą być także związane zaburzenia lękowe, zaburzenia nerwicowe i zaburzenia nastroju, które wywołują np. choroby metaboliczne i choroby endokrynologiczne. Z drugiej strony, osoby borykające się z różnymi schorzeniami, odczuwają silny stres, który także może stać się przyczyną problemów ze zdrowiem psychicznym.

Wyróżnia się także inne przyczyny problemów ze zdrowiem psychicznym np. całościowe zaburzenia rozwojowe, które związane są m.in. z zespołami wad wrodzonych.

Jakie zaburzenia psychiczne diagnozowane są najczęściej?

Najczęściej diagnozowane zaburzenia psychiczne to m.in.:

• depresja,
• zaburzenia nerwicowe,
• zaburzenia lękowe,
• choroba afektywna dwubiegunowa,
• schizofrenia paranoidalna,
• ADHD,
• zaburzenia odżywiania,
• zaburzenia osobowości,
• zaburzenia snu,
• uzależnienia.

Jak objawiają się zaburzenia psychiczne?

Można wyróżnić wiele objawów, które wskazują na choroby i zaburzenia psychiczne m.in.:

• zmiany nastroju (np. zachowania niestabilne lub nieadekwatne do sytuacji, częste lub uporczywe wahania nastroju, depresja, apatia, lęk, agresja),
• zaburzenia myślenia (np. urojenia, halucynacje, splątanie, trudności w skupieniu uwagi, trudności w podejmowaniu decyzji),
• zmiany w działaniu i zachowaniu (np. utrata zainteresowań, trudności w wykonywaniu codziennych czynności, unikanie interakcji społecznych, brak apetytu, nadmierny apetyt),
• problemy w relacjach interpersonalnych (np. problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji, izolacja społeczna),
• objawy somatyczne (np. niezwiązane z chorobami bóle głowy, bóle brzucha, problemy ze snem, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, bóle w klatce piersiowej, nadmierna potliwość, drżenie rąk).

Objawy chorób psychicznych mogą mieć różne nasilenie. Zdarza się, że problemy ze zdrowiem psychicznym manifestują się w nietypowy sposób. Bardzo ważne jest reagowanie na zmianę zachowania bliskich nam osób, w szczególności, jeżeli doświadczyły różnych trudności w codziennym życiu oraz uczestniczyły w traumatycznych zdarzeniach.

W wielu przypadkach zaburzenia psychiczne powodują stopniowe wycofywanie się z normalnego życia, rezygnację z pasji, unikanie kontaktów towarzyskich, a także zachowania nieadekwatne do sytuacji. Jednym z pierwszych objawów zaburzeń o podłożu psychicznym może być np. częste wchodzenie w konflikty z osobami z bliskiego otoczenia oraz osobami obcymi, podejmowanie ryzykownych zachowań oraz sięganie po używki w celu poprawy samopoczucia psychicznego. Diametralne zmiany zachowania nie powinny być bagatelizowane, bo wczesne rozpoznanie zaburzeń i chorób psychicznych może wpływać na efekty leczenia oraz pomaga uniknąć wielu niebezpiecznych sytuacji.

Osoby z otoczenia pacjenta często również borykają się z problemami psychicznymi i problemami natury emocjonalnej. Występowanie różnych zaburzeń psychicznych zaburza funkcjonowanie rodziny jako podstawowej jednostki społecznej, sprawiając, że cierpi nie tylko osoba chora, ale także najbliższe jej osoby, które również powinny zostać objęte opieką specjalistów.

Jak rozpoznać chorobę psychiczną?

Diagnostyką i leczeniem chorób psychicznych zajmuje się lekarz psychiatra. Występowanie objawów, które wskazują na problemy ze zdrowiem psychicznym, powinno skłonić do konsultacji ze specjalistą. Aby umówić się na konsultację psychiatryczną oraz skorzystać np. z pomocy psychologa, nie trzeba mieć skierowania od lekarza rodzinnego.

Dostęp do lekarzy psychiatrów ułatwiają m.in. znajdujące się w wielu miastach Poradnie Zdrowia Psychicznego. Obecnie nawet w niewielkich miejscowościach, w przychodniach POZ dyżurują psycholodzy i psychoterapeuci, którzy pomagają rozwiązywać problemy natury psychicznej oraz podpowiadają, gdzie szukać pomocy w przypadku występowania objawów, które wskazują na zaburzenia psychiczne.

Co ważne – nie należy obawiać się ze specjalistą. Choroby psychiczne i zaburzenia psychiczne nie stanowią powodu do wstydu! Zdrowie psychiczne jest równie ważne, jak zdrowie fizyczne. Warto pamiętać, że zła kondycja psychiczna przyczynia się do występowania wielu zaburzeń i dolegliwości zdrowotnych, zwiększając ryzyko poważnych chorób. Nie należy leczyć się na własną rękę, stosując dostępne bez recepty leki uspokajające i zioła lub stosując leki przepisane innej osobie.

Leczenie zaburzeń psychicznych

Leczenie zaburzeń psychicznych uwzględnia odpowiednio dobrane leczenie farmakologiczne oraz psychoterapię. Na efekty leczenia wpływ ma nie tylko chęć współpracy pacjenta z lekarzem i terapeutą, ale także wsparcie osób z otoczenia osoby chorej.

Ze względu na różny przebieg zaburzeń psychicznych, stopień nasilenia objawów, podłoże dolegliwości, a także indywidualną reakcję na stosowane leczenie, pacjenci wymagają szczególnego podejścia specjalistów. Nierzadko zdarza się, że zanim zostanie dobrane skuteczne leczenie, chory musi odwiedzić kilku psychiatrów oraz psychoterapeutów.

Czytaj też:
Czy depresja poporodowa dotyka też mężczyzn? To bardzo przemilczany tematCzytaj też:
Jak złagodzić lęk? Wystarczy, że będziesz to robić przez 10 minut

Źródła:

• P. Gałecki, A. Szulc, Psychiatria, Tom 1-2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2023
• P. Gałecki, A. Szulc, Badanie Stanu Psychicznego Rozpoznanie Według ICD-11, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2022
• Harald J. Freyberger, Wolfgang Schneider, Rolf-Dieter Stieglitz, Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2005