Niedożywienie u osób starszych. Dlaczego jest tak niebezpieczne?

Według danych European Nutrition for Health Alliance niedożywionych jest ponad 30 proc. osób po 65-tym roku życia. Problem występuje zarówno wśród starszych ludzi mieszkających w domu, jak i przebywających w szpitalach oraz domach opieki.

Dlaczego tak łatwo o niedożywienie u seniorów?

Z czasem w ludzkim organizmie przemiana materii zwalnia oraz zmienia się skład ciała – rośnie udział tkanki tłuszczowej, maleje udział tkanki mięśniowej, spada zawartość składników mineralnych. Aby po takich zmianach organizm mógł nadal sprawnie funkcjonować konieczna jest modyfikacja sposobu żywienia, by dostarczać organizmowi oręż do walki z chorobami.

Niedożywienie seniora może wynikać z dwóch powodów:

• zbyt małej podaży energii pochodzącej z posiłków w stosunku do zapotrzebowania organizmu – mówimy wtedy o niedożywieniu ilościowym
  
• niedoboru określonych składników mineralnych lub witamin, które nie są dostarczane w odpowiedniej ilości lub nie są właściwie wchłaniane, albo w nadmiernym stopniu wydalane przez organizm – mamy wtedy do czynienia z niedożywieniem jakościowym
  

- Niezależnie od rodzaju, niedożywienie wpływa negatywnie na stan funkcjonalny i obniża jakość życia. Zmniejsza bowiem wydolność fizyczną i osłabia siłę mięśniową, upośledzając w ten sposób zdolność osoby starszej do samodzielnego jedzenia, korzystania z toalety czy utrzymania prawidłowej higieny. To z kolei pociąga za sobą skutki natury psychospołecznej – zmniejsza zdolności adaptacyjne oraz chęć prowadzenia życia towarzyskiego czy angażowania się w życie społeczne. Prowadzi też do wielu zaburzeń – np. zaburzeń świadomości, funkcji układu pokarmowego, krążenia i oddechowego, zaburzeń wodno-elektrolitowych czy hipotonii ortostatycznej (nagły spadek ciśnienia przy pionizacji). Niedożywienie łączy się też ze skłonnością do częstszego występowania odleżyn i zakażeń. W przypadku osób przewlekle chorych, zwiększa natomiast liczbę możliwych powikłań i znacznie pogarsza rokowania – wymienia lek. n med. Iwona Cabaj-Wiater, dyrektor medyczny sieci domów opieki i klinik rehabilitacyjnych ORPEA Polska.

Przyczyny niedożywienia

Nieprawidłowe odżywianie i zaburzenia w tym obszarze u osób starszych mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Niemałą rolę odgrywa fakt, że niemal 70 proc. osób w wieku podeszłym to osoby samotne, często w żałobie – a wtedy tak trywialna czynność jak jedzenie schodzi na dalszy plan.

- Niedożywienie to często efekt spadku aktywności życiowej, za który niemal w 50 proc. przypadków odpowiada depresja. A to oznacza brak motywacji do codziennego funkcjonowania. Wraz z nią pojawia się problem niedoborów żywieniowych wynikający w ubogiej diety – zauważa prof. Bolesław Samoliński, kierownik Zakładu Alergologii Immunologii Klinicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, przewodniczący Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia.

Ale przede wszystkim to zmiany zdrowotne jakie z wiekiem zachodzą w organizmie utrudniają prawidłowe odżywienie seniora.

Wśród potencjalnych przyczyn zdrowotnych trzeba wymienić:

problemy związane z funkcjonowaniem jamy ustnej:

• suchość wynikająca z choroby Sjögrena, choroby Mikulicza, cukrzycy czy niedoboru żelaz
  
• choroby zębów, tkanek przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej (kandydoza jamy ustnej, zapalenie kątów ust
• brak protezy lub niewłaściwie dobrana proteza (złe przyleganie płyty protezy, nierówność, szorstkość części dośluzówkowej protezy)

Inne:

• obecność infekcji
  
• choroby przewodu pokarmowego (uczucie zgagi, choroba wrzodowa, wzdęcia, zaparcia, zespoły złego wchłaniania)
  
• choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca)
  
• choroby endokrynologiczne (choroby tarczycy, nadczynność przytarczyc)
  
• choroby układu oddechowego (POCHP)
  
• choroby psychiczne (depresja, demencja, anoreksja)
  
• choroby neurologiczne (udary, choroba Parkinsona)
  
• choroby nowotworowe
  
• farmakoterapia (politerapia, polipragmazja)
  

Niedożywienie w placówkach opieki

Szacuje się, że niedożywienie lub ryzyko niedożywienia dotyczy jednej czwartej, a w niektórych przypadkach nawet 85 proc. mieszkańców placówek opiekuńczych w Polsce. W wielu przypadkach problem pozostaje niezdiagnozowany. W celu zapobiegania niedożywieniu, odpowiednia dieta powinna być niezbędnym elementem indywidualnego planu życia mieszkańca domu opieki. Ustala ją zespół terapeutyczny, w skład którego wchodzić powinien nie tylko lekarz, ale także wykwalifikowane pielęgniarki, fizjoterapeuci, dietetyk oraz psycholog. Zadaniem takiego zespołu jest zidentyfikowanie problemu i możliwych przyczyn niedożywienia oraz ustalenie dalszego postępowania w przypadku wystąpienia zaburzeń połykania czy odżywiania.

– Jednak bardzo ważną rolę w procesie ustalenia właściwego planu żywieniowego osoby starszej odgrywa sam senior i jego rodzina. To oni dostarczają zespołowi terapeutycznemu informacje związane z dotychczasowymi nawykami żywieniowymi i przyzwyczajeniami (ulubione posiłki), informują o ewentualnych uczuleniach i występujących problemach z przyjmowaniem pokarmów takich jak brak apetytu, utrata smaku czy powonienia, zaburzenia połykania, niepełne uzębienie – mówi lek. n med. Iwona Cabaj-Wiater.

Jak to zrobić?

Warto zadbać też o to, aby posiłki były atrakcyjne smakowo i wizualnie, tak aby zachęcały do jedzenia nawet pomimo braku apetytu u seniora. Dobrze, aby potrawy były wyraziste w smaku, ze względu na obniżone odczuwanie smaku i zapachu.

Pamiętajmy, że w przypadku osób starszych, niedożywienie ma bardzo duży wpływ na zdrowie. Zwiększa zachorowalność i wydłuża proces leczenia, a tym samym zwiększa ryzyko śmiertelności wynikające z mniejszej odporności organizmu.

Prawidłowa dieta seniora powinna być tak zbilansowana, aby dostarczała w odpowiedniej ilości:

• białka (minimum 1g/1 kg masy ciała/dzień),
  
• tłuszcze (w odpowiedniej ilości, ale z jednoczesnym zabezpieczeniem zapotrzebowania na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3),
  
• węglowodany (w tym 25-30 g błonnika na dzień),
  
• witaminy (szczególnie o działaniu antyoksydacyjnym, czyli C,E i A, witaminę D, na które zapotrzebowanie wzrasta wraz z wiekiem oraz niektóre witaminy z grupy B),
  
• składniki mineralne,
  
• płyny (by zapobiec odwodnieniu),
  
• energię (tak, aby możliwe było utrzymanie prawidłowej masy ciała).
  

Nie może w niej zabraknąć:

• warzyw i owoców, także w postaci soków (200-400 ml dziennie),
  
• produktów zbożowych, zwłaszcza pełnoziarnistych,
  
• mleka i jego przetworów – przynajmniej 3 szklanki mleka dziennie lub w zamian ser,
  
• ryby, jaja, chude mięso (dostarczają białko),
  
• oleje roślinne (zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe),
  
• zioła (uatrakcyjniają smak i zapach potraw),
  
• 8 szklanek płynów.
  

Czego unikać:

• czerwonego mięsa,
  
• przetworzonych produktów mięsnych,
  
• tłuszczów zwierzęcych,
  
• soli i alkoholu.