Termin „depresja sezonowa” bywa nadużywany. Choć szacuje się, że choroba afektywna sezonowa może dotyczyć blisko miliona mieszkańców Polski, to w większości przypadków osoby, które samodzielnie „diagnozują” u siebie jesienną depresję, tak naprawdę, cierpią z powodu sezonowego przesilenia, które wpływa zarówno na samopoczucie fizyczne, jak i psychiczne. Warto wiedzieć, że zmianami nastroju, odczuwaniem smutku i przygnębienia, a także spadkiem energii i motywacji do działania objawiają się nie tylko zaburzenia o podłożu psychicznym, ale także m.in. niedobory żywieniowe, które mogą wywoływać objawy podobne do objawów depresji. Co ważne – osoby, u których występuje obniżony nastrój, powinny zasięgnąć porady specjalisty, bo zarówno sezonowa depresja, jak i inne rodzaje depresji, to poważny i niebezpieczny problem, którego nie można bagatelizować.
Depresja sezonowa (SAD) – co warto wiedzieć?
W okresie jesienno-zimowym samopoczucie człowieka często ulega pogorszeniu, co jest związane m.in. ze zmianą pogody. Krótkie dni, niska temperatura, częste opady i zmniejszenie ilości światła słonecznego nie nastrajają pozytywnie, sprawiając, że wiele osób ma ochotę spędzać całe dnie pod ciepłym kocem. Gorsze samopoczucie oraz powodujące m.in. zmniejszenie energii problemy z przyzwyczajeniem się do zmiany pory roku, są dość powszechne, ale nie zawsze wskazują na depresję sezonową.
Depresja sezonowa nie została ujęta w klasyfikacji ICD-10 jako osobna jednostka chorobowa, jednak zaliczana jest do grupy nawracających zaburzeń depresyjnych. Jej objawy różnią się od objawów jesiennego przesilenia, towarzysząc osobie chorej przez minimum 2 tygodnie, przez większość czasu. Choroba afektywna sezonowa charakteryzuje się nawrotowym przebiegiem i w niektórych przypadkach może powodować np. myśli samobójcze. Z tego względu nie można bagatelizować wskazujących na SAD objawów, które wymagają diagnostyki oraz odpowiedniego leczenia.
Czym jest depresja sezonowa?
Depresja sezonowa i depresja jesienna to potocznie stosowane nazwy sezonowego zaburzenia afektywnego, które bywa również nazywane sezonowym zaburzeniem nastroju. Depresja sezonowa to zaburzenie afektywne, którego objawy występują przez określony czas. Jej objawy pojawiają się w okresie jesienno-zimowym i ustępują w okresie wiosenno-letnim. Warto jednak wiedzieć, że w niektórych przypadkach objawy sezonowego zaburzenia afektywnego pojawiają się w okresie wiosenno-letnim i ustępują w okresie jesienno-zimowym. Mamy w tym przypadku do czynienia z rzadziej występującą depresją letnią. Objawy depresji letniej występują u około 10% wszystkich osób, które cierpią na sezonową depresję i mają związek m.in. z zakłóconym harmonogramem dnia.
Sezonowe zaburzenie afektywne to podtyp zaburzenia depresyjnego, czyli jeden z rodzajów depresji. W przebiegu sezonowego zaburzenia afektywnego oraz zaburzenia depresyjnego pojawiają się podobne objawy. Choroba afektywna sezonowa jest zaburzeniem występującym stosunkowo często. Szacuje się, że dotyczy około 2% populacji Europy. Częstość występowania sezonowej depresji zależy m.in. od szerokości geograficznej. Na obszarach, które okresowo pozbawione są odpowiedniej ilości światła słonecznego, odsetek osób cierpiących na depresję sezonową jest wyższy. Najczęściej choroba afektywna sezonowa diagnozowana jest m.in. u osób zamieszkujących obszary, na których występuje noc polarna.
W Polsce na sezonowe zaburzenie afektywne może cierpieć blisko milion osób dorosłych. Depresja sezonowa, niezależnie od regionu globu, częściej dotyczy kobiet – jej objawy aż 4-krotnie częściej diagnozowane są u kobiet niż u mężczyzn. Pierwsze epizody depresyjne pojawiają się najczęściej pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Zauważono, że częstość występowania depresji sezonowej zmniejsza się wraz z wiekiem.
Warto zaznaczyć, że okresowa zmiana samopoczucia, która może wskazywać na depresję sezonową, wymaga konsultacji lekarskiej. To samo tyczy się objawów zaburzenia depresyjnego. Niestety, nadal zaburzenia o podłożu psychicznym bywają traktowane w niewłaściwy sposób, co przyczynia się do pogorszenia stanu pacjentów. Sezonowe zaburzenie afektywne inne oraz zaburzenia depresyjne nie powinny być samodzielnie diagnozowane i „leczone” domowymi sposobami. Obniżenie nastroju zawsze jest wskazaniem do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza psychiatry. Aby umówić się na wizytę w Poradni Zdrowia Psychicznego, nie trzeba mieć skierowania od lekarza POZ.
Depresja sezonowa – przyczyny
Objawy SAD pojawiają się cyklicznie i są związane ze zmianami długości dnia i nocy, a także intensywności światła słonecznego. Jak już zostało wspomniane, depresja sezonowa pojawia się najczęściej w okresie jesienno-zimowym, ale może również występować w sezonie wiosenno-letnim.
Czynnikiem, który wywołuje symptomy sezonowej depresji, jest niedobór światła słonecznego. Krótkie dni w sezonie jesienno-zimowym, częste zamglenia oraz opady sprawiają, że do siatkówki oka nie dociera odpowiednia ilość światła słonecznego. Związane z ilością światła słonecznego zmiany w wydzielaniu hormonu snu powodują, że odczuwamy wzmożoną senność, zmęczenie, a także mamy mniejszą motywację do działania. Nie do końca poznano wszystkie mechanizmy rozwoju jesiennej depresji, jednak wyodrębniono czynniki, które mogą w istotny sposób przyczyniać się do występowania sezonowych zaburzeń nastroju.
Sezonowe zaburzenie afektywne ma związek z zaburzeniami w wydzielaniu neuroprzekaźników mózgowych. Zarówno w przebiegu depresji sezonowej, jak i innych zaburzeń depresyjnych obniżeniu ulega poziom m.in. serotoniny, dopaminy, a także występują zaburzenia w wydzielaniu hormonu snu (melatoniny), które wpływają na rytm okołodobowy.
Ryzyko wystąpienia objawów sezonowej depresji mogą zwiększać czynniki genetyczne – zaburzenie to często występuje rodzinnie. Istotnym czynnikiem, który przyczynia się do rozwoju sezonowej depresji, jest także niedobór witaminy D3, która syntetyzowana jest w skórze pod wpływem działania promieni słonecznych. Szacuje się, że w Polsce niedobór witaminy D3 może dotyczyć niemal całej populacji osób dorosłych. Witamina D3 pełni w organizmie wiele ważnych funkcji, wpływając m.in. na aktywność serotoniny.
Warto wiedzieć, że objawy zaburzeń depresyjnych mogą mieć także związek z niedoborem np. witaminy B12 oraz witaminy B6. Niedobór ważnych dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego witamin może przyczyniać się do wystąpienia objawów sezonowej depresji, a także nasilać jej objawy oraz wpływać na skuteczność stosowanego leczenia. Co więcej, niedobór witamin ma również wpływ na rozwój i leczenie depresji o typowym przebiegu.
Osoby cierpiące na depresję sezonową, mają trudności w dostosowaniu się do występujących w okresie jesienno-zimowym zmian długości dnia. Jesienna depresja objawia się m.in. zaburzeniami snu, zaburzeniami nastroju i zaburzeniami zachowania. Lista objawów, które mogą wskazywać na sezonową depresję, jest długa. W celu sprawdzenia, czy występują u nas objawy jesiennej depresji, można wykonać test samooceny (skala depresji Becka). Skalę depresji Becka należy traktować jako narzędzie pomagające wychwycić objawy, które wskazują na zaburzenia nastroju. Nie służy ona w celu diagnozowania depresji przez specjalistę oraz nie powinna być stosowana w celu samodzielnego wykrywania zaburzeń depresyjnych.
Jak zaczyna się depresja sezonowa?
Pierwsze symptomy depresji sezonowej są trudne do uchwycenia i mogą być mylone z objawami jesiennego przesilenia. Czujność powinno wzbudzić występowanie przez dłuższy czas zmniejszonej energii oraz osłabienie odczuwania przyjemności z czynności, które wcześniej ją przynosiły i osłabienie odczuwania radości.
Depresja sezonowa – objawy
W przypadku depresji o typowym przebiegu oraz depresji jesiennej i depresji letniej pojawiają się podobne objawy.
Typowe objawy depresji to m.in.:
- długotrwałe występowanie zaburzeń nastroju,
- dominujące uczucie smutku i przygnębienia,
- zmniejszenie zainteresowań,
- zmniejszenie aktywności,
- spowolnienie,
- poczucie braku nadziei,
- brak sensu życia,
- poczucie winy,
- obniżona samoocena,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia apetytu.
U osób chorujących na depresję mogą również występować myśli i skłonności samobójcze.
Na sezonową depresję, która związana jest z niedoborem światła słonecznego w okresie jesienno-zimowym, mogą wskazywać m.in.:
- nadmierna senność,
- zaburzenia apetytu (prowadzące do zwiększenia masy ciała zwiększenie apetytu),
- wycofanie społeczne,
- utrudniające wykonywanie pracy i innych obowiązków osłabienie,
- zaburzenia pamięci i koncentracji.
Na epizody depresyjne w sezonie wiosenno-letnim mogą wskazywać m.in.:
- bezsenność,
- zaburzenia apetytu (prowadzący do zmniejszenia masy ciała brak apetytu),
- odczuwanie lęku i niepokoju,
- nadmierne pobudzenie,
- tendencja do zachowań agresywnych.
Osoby zauważające u siebie objawy depresji sezonowej powinny udać się do lekarza w celu zdiagnozowania zaburzeń nastroju.
Jak rozpoznać depresję sezonową?
Depresję sezonową oraz inne rodzaje depresji diagnozuje lekarz psychiatra. Aby została zdiagnozowana depresja sezonowa, muszą zostać spełnione kryteria zaburzeń depresyjnych nawracających o charakterze epizodycznym, które pojawiają się cyklicznie w sezonie jesienno-zimowym lub sezonie wiosenno-letnim.
Depresja sezonowa – leczenie
Leczenie SAD uwzględnia m.in. psychoterapię (najczęściej stosowana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna), fototerapię, a także leki przeciwdepresyjne. W leczeniu depresji sezonowej stosowane są metody dobierane indywidualnie do stanu pacjenta. Leczenie depresji sezonowej może uwzględniać jednoczesne stosowanie kilku metod terapeutycznych.
Ważnym wsparciem w leczeniu depresji jest uzupełnianie niedoborów witamin i minerałów, które oddziałują na prace układu nerwowego, a także stosowanie diety bogatej w potrzebny do wytwarzania serotoniny tryptofan. Na poziom „hormonów szczęścia” w organizmie wpływa także regularna aktywność fizyczna.
Powikłania po depresji sezonowej
Objawy depresji sezonowej wpływają na każdą sferę życia, utrudniając wykonywanie pracy i obowiązków domowych, a także prowadząc do wycofania społecznego. Choroba afektywna sezonowa przyczynia się do występowania objawów somatycznych, które związane są m.in. z zaburzeniami snu i zaburzeniami apetytu. Poważnym powikłaniem nieleczonej depresji sezonowej jest pogorszenie się stanu psychicznego pacjenta oraz występowanie np. myśli samobójczych.
Czytaj też:
Depresja poznawcza dotyka 27 proc. chorych z obniżeniem nastroju. Jak ją rozpoznać?Czytaj też:
Dlaczego warto być „tu i teraz”? Sprawdź, jak mindfulness działa na organizm
Źródła:
- Ł. Święcicki, Choroba afektywna sezonowa (depresja zimowa), Wydawnictwo Instytutu Psychiatrii i Neurologii, 2006
- Seligman, M. E. P., Walker, E. F., Rosenhan, D. L., Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań, 2003
- Bilikiewicz, A., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007