Krew do jelit doprowadzana jest za pomocą tętnic krezkowych. Za prawidłowe ukrwienie jelit odpowiadają tętnica krezkowa górna i tętnica krezkowa dolna. Tętnica krezkowa górna zaopatruje w krew dwunastnicę, całe jelito cienkie i połowę jelita grubego. Tętnica krezkowa dolna odpowiada za ukrwienie pozostałej części jelita grubego. Jeżeli dojdzie do zaburzeń ukrwienia lub całkowitego zablokowania przepływu krwi w obrębie jelita cienkiego i jelita grubego, to mamy do czynienia z niedokrwieniem jelit.
Choroba niedokrwienna jelit często powoduje trudności diagnostyczne, które są związane z ograniczonymi możliwościami szybkiego wykrycia zaburzeń ukrwienia jelita cienkiego oraz jelita grubego. Ostre niedokrwienie jelit (ostre niedokrwienie krezki jelita) to stan bezpośredniego zagrożenia życia, który wymaga leczenia chirurgicznego w trybie nagłym. W przypadku przewlekłego niedokrwienia jelit (przewlekłe niedokrwienie krezki jelita) objawy utrzymują się przez dłuższy czas, wywołując dolegliwości o różnym nasileniu.
Oprócz ostrego i przewlekłego niedokrwienia jelita cienkiego może również wystąpić niedokrwienie okrężnicy, które związane jest z zaburzeniami ukrwienia jelita grubego – przewlekłe niedokrwienne zapalenie okrężnicy i ostre zapalenie okrężnicy.
Co to jest ostre niedokrwienie jelit?
Ostre niedokrwienie jelit to schorzenie o wysokiej śmiertelności – powoduje zgon 60-100% pacjentów. Wysoki odsetek zgonów związany jest m.in. z szybkim postępem choroby, która powoduje uszkodzenie kosmków jelitowych, a także prowadzi do martwicy jelita. Ponieważ ostre niedokrwienie jelit związane jest z nagłym i całkowitym zablokowaniem dopływu krwi do jelit, m.in. na skutek zatoru tętnicy krezkowej górnej, stan pacjenta bardzo szybko się pogarsza. Brak wdrożenia odpowiedniego leczenia w trybie pilnym powoduje, że na skutek martwicy ściany jelita dochodzi do jej pęknięcia. Skutkiem martwicy ściany jelita i wydostania się treści jelitowej do jamy brzusznej jest zapalenie otrzewnej. Ostre zapalenie jelit jest także nazywane „zawałem jelita”.
Co to jest przewlekłe niedokrwienie jelit?
Przewlekłe niedokrwienie jelit związane jest z częściowym ograniczaniem dopływu krwi do jelit. Wymaga odpowiedniego leczenia, które pozwala zapobiegać powikłaniom choroby. Śmiertelność w przypadku leczonego przewlekłego niedokrwienia jelit wynosi 8-11% – dane te dotyczą pierwszego miesiąca leczenia. W tym przypadku objawy są bardziej charakterystyczne niż w przypadku ostrego niedokrwienia jelit. Do przewlekłego niedokrwienia jelit prowadzi zwężenie tętnic trzewnych. Przewlekłe niedokrwienie jelit nazywane jest także „anginą brzuszną”.
Co jest przyczyną ostrego niedokrwienia jelit?
W przypadku ostrego niedokrwienia jelit wyróżniamy:
- ostre niedokrwienie jelit bez niedrożności tętnic trzewnych,
- ostre niedokrwienie jelit z niedrożnością tętnic trzewnych.
W przypadku ostrego niedokrwienia jelit nie dochodzi do mechanicznego zablokowania tętnic, które doprowadzają krew do jelit. Przyczyną ostrej niedrożności jelit są nieprawidłowości w obrębie jamy brzusznej. Najczęściej jest to spowodowany stanem nagłym wstrząs, który może być związany np. z utratą dużej ilości krwi. Do skurczu naczyń krezkowych może również doprowadzić m.in. przyjmowanie niektórych leków oraz narkotyków. Przyczyną ostrego niedokrwienia jelit bez niedrożności tętnic trzewnych może być także m.in. guz w jamie brzusznej.
W przypadku ostrego niedokrwienia jelit z niedrożnością mamy do czynienia z zatorem tętnicy krezkowej lub zakrzepicą. Tętnica krezkowa może zostać zatkana np. przez powstały w organizmie skrzep, który przemieszczając się wraz z krwią, całkowicie zablokuje przepływ krwi do jelit.
Ryzyko wystąpienia ostrego niedokrwienia jelit zwiększają m.in.:
- miażdżyca,
- migotanie przedsionków,
- choroby zapalne naczyń,
- obniżone ciśnienie tętnicze,
- zawał serca,
- niewydolność serca,
- choroby zapalne jelit.
Ryzyko ostrego niedokrwienia jelit zwiększa się wraz z wiekiem. Choroba ta zwykle diagnozowana jest u osób pomiędzy 60. a 70. rokiem życia. W przypadku ostrego niedokrwienia jelit większość chorych stanowią kobiety.
Pacjenci z ostrym niedokrwieniem jelit wymagają natychmiastowej pomocy medycznej. Wystąpienie jego objawów jest wskazaniem do natychmiastowej konsultacji ze specjalistą.
Co jest przyczyną przewlekłego niedokrwienia jelit?
Najczęstszą przyczyną przewlekłego niedokrwienia jelit jest miażdżyca. Blaszka miażdżycowa może odkładać się nie tylko w tętnicach wieńcowych, ale także w tętnicach, które zaopatrują w krew jelita. Inne, rzadkie przyczyny przewlekłego niedokrwienia jelit to m.in. tętniak aorty i rozwarstwienie aorty.
Objawy ostrego niedokrwienia jelit
Objawy ostrego niedokrwienia jelit pojawiają się nagle. Całkowite zablokowanie dopływu krwi do jelita objawia się silnym bólem brzucha. Ból nie jest zlokalizowany w jednym miejscu – dolegliwości obejmują całą jamę brzuszną. Ból nasila się podczas ucisku, ruchu i kaszlu. Mogą pojawić się objawy ze strony przewodu pokarmowego m.in. biegunka, nudności i wymioty.
U około ¼ chorych pojawia się krwawienie z przewodu pokarmowego, na które wskazują stolec z domieszką krwi oraz krwawe wymioty. Na skutek postępującego niedokrwienia dochodzi do zatrzymania stolca oraz gazów.
Charakterystyczne dla przebiegu ostrego niedokrwienia jelit jest początkowe nasilenie się perystaltyki jelit, a następnie jej całkowite zatrzymanie. Na skutek braku ukrwienia brzuch staje się twardy i deskowaty. Ból jest bardzo silny i nie uśmierzają do nawet leki opioidowe.
W przebiegu ostrego niedokrwienia jelit mogą również występować m.in. podwyższona temperatura ciała oraz zaburzenia rytmu serca.
Objawy przewlekłego niedokrwienia jelit
Przewlekłe niedokrwienie jelit również objawia się silnymi bólami brzucha, które pojawiają się po spożyciu posiłku. Dolegliwości bólowe związane są z brakiem odpowiedniego ukrwienia jelit, które niezbędne jest do ich efektywnej pracy. W przebiegu przewlekłego niedokrwienia jelit ból zwiększa swoje nasilenie w zależności od objętości i składu posiłku. Lekkostrawne posiłki o niewielkiej objętości wywołują uciążliwe, ale niezbyt nasilone bóle brzucha. Posiłki obfite i ciężkostrawne wywołują nasilone dolegliwości bólowe. Inne objawy przewlekłego niedokrwienia jelit to m.in.:
Ważne! Utrata masy ciała, ból brzucha oraz nawracające bądź przewlekłe biegunki, zaparcia oraz inne objawy ze strony przewodu pokarmowego zawsze są wskazaniem do wizyty u lekarza i wykonania badań diagnostycznych.
Niedokrwienie jelit – diagnostyka i leczenie
Zarówno ostre, jak i przewlekłe niedokrwienie jelit wymagają odpowiedniego leczenia. Na etapie diagnostyki ostrego niedokrwienia jelit, o ile stan pacjenta nie wymaga natychmiastowego wykonania zabiegu chirurgicznego, wykonywane są badania obrazowe, czyli m.in. tomografia komputerowa z kontrastem, USG jamy brzusznej, a także arteriografia. Niezbędne jest wykonanie badań krwi.
Metody leczenia ostrego niedokrwienia jelit to:
- operacyjne usunięcie blokady w postaci zakrzepu lub zatoru,
- wszczepienie pomostu omijającego niedrożny odcinek tętnicy,
- wycięcie fragmentu jelita, jeśli doszło do zmian martwiczych,
- leczenie wewnątrznaczyniowe.
Metoda leczenia dobierana jest do stanu pacjenta, jednak zawsze uwzględnia zabieg chirurgiczny. Podejrzenie przewlekłego niedokrwienia jelit jest wskazaniem do wykonania badań obrazowych, do których zaliczamy tomografię komputerową i rezonans magnetyczny – badania te wykonuje się po podaniu kontrastu, a także angiografię i USG jamy brzusznej metodą podwójnego obrazowania.
Leczenie przewlekłego niedokrwienia jelit może uwzględniać leczenie wewnątrznaczyniowe lub zabieg operacyjny.
Czytaj też:
Bolące jelita i wzdęcia to objaw nadwrażliwości jelit?Czytaj też:
Przepuklina może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu. Dowiedz się, w jakich przypadkach
Źródła:
- R. Kujawski, A. Dziki, Niedokrwienie jelit, podyplomie.pl
- J. Budzyński, M. Wasielewski, K. Suppan, G. Pulkowski, Choroba niedokrwienna jelit w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej, tom 5, nr 5, s. 390–400, 2011
- A. Dąbrowski, Wielka interna – gastroenterologia, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, Warszawa, 2011
- Davidson, Choroby wewnętrzne. Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020