Temat aborcji jest trudny i dla wielu osób kontrowersyjny, jednak jest też ważny. Aborcja, inaczej terminacja ciąży, to zabieg medyczny, wykonywany w celu przerwania ciąży. Wyróżniamy kilka rodzajów aborcji, do których zalicza się m.in. aborcja farmakologiczna (tzw. aborcja domowa – można ją wykonać do 12. tygodnia ciąży) oraz aborcja farmakologiczna (wykonywana do 24. tygodnia ciąży pod nadzorem lekarza). Z medycznego punktu widzenia zabieg aborcji może zostać przeprowadzony na każdym etapie ciąży, gdy występują przesłanki medyczne np. zagrożenie dla zdrowia kobiety ciężarnej oraz jej życia.
Zmiany w aktach prawnych dotyczących legalnej aborcji w Polsce
Aborcja to często poruszany w ostatnich latach temat, co ma związek m.in. z wprowadzonymi zmianami w ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, która została uchwalona 7 stycznia 1993 roku, wprowadzając zakaz aborcji w Polsce.
Od 1956 roku do początku roku 1993 obowiązywała ustawa o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Zezwalała ona na legalną aborcję, gdy zachodziło uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, a także w sytuacji, gdy za przerwaniem ciąży przemawiały wskazania lekarskie dotyczące zdrowia płodu lub kobiety ciężarnej. Kością niezgody pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami terminacji ciąży stała się trzecia z przesłanek uwzględnionych w ustawie z 1956 roku, czyli możliwość przerwania ciąży ze względu na trudne warunki życiowe kobiety.
Dyskusje nad zaostrzeniem prawa aborcyjnego trwały od 1989 roku. W 1992 roku powstała organizacja pozarządowa zajmująca się prawami reprodukcyjnymi – Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Liberalne prawo aborcyjne zostało zmienione, a uchwalona 7 stycznia 1993 roku ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, nazywana również kompromisem aborcyjnym, znacząco ograniczyła dostęp do legalnej aborcji. Zgodnie z treścią niegdyś obowiązującej i wielokrotnie nowelizowanej ustawy (art. 4a.1) przerwanie ciąży było możliwe i legalne, jeżeli:
- ciąża stanowiła zagrożenie dla życia lub zdrowia ciężarnej;
- badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu;
- zachodziło uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu).
22 października 2020 roku Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok, na mocy którego uznano, że przerywanie ciąży z powodu ciężkich wad płodu (nieodwracalnego upośledzenia płodu) jest niekonstytucyjne. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywołał liczne protesty przeciwko zaostrzeniu prawa aborcyjnego w Polsce.
W jakich sytuacjach obecnie aborcja w Polsce jest legalna?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, istnieją jedynie dwie przesłanki, które pozwalają na przeprowadzenie legalnej aborcji W Polsce. Przerwanie ciąży jest legalne, gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej – dotyczy zagrożenia fizycznego zdrowia kobiety ciężarnej i zagrożenia psychicznego zdrowia kobiety ciężarnej;
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu lub kazirodztwa).
Przerwanie ciąży w Polsce jest legalne do momentu osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, czyli do 12. tygodnia ciąży. Zgodnie z art. 152-154 Kodeksu karnego dokonanie niezgodnej z prawem aborcji jest przestępstwem zagrożonym karą ograniczenia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Jak wygląda przeprowadzanie legalnej aborcji w Polsce?
Pomimo zaistnienia przesłanek, które pozwalają na wykonanie legalnej aborcji, wiele kobiet w Polsce nie może z niej skorzystać, nawet jeżeli ciąża stanowi zagrożenie dla ich zdrowia i życia. Dzieje się tak m.in. ze względu na tzw. klauzulę sumienia, która pozwala odmówić kobiecie prawa do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, ale... w takiej sytuacji ordynator oddziału lub dyrektor szpitala powinien wskazać innego lekarza, który przerwie ciążę lub inną placówkę, w której kobieta będzie mogła dokonać aborcji.
Decyzja o przerwaniu ciąży w przypadku zagrożenia życia kobiety ciężarnej bywa opóźniana, co sprawia, że wiele kobiet nie otrzymuje pomocy medycznej na czas. Prawo do dokonywania aborcji, jeżeli ciąża zagraża zdrowiu i życiu kobiety ciężarnej lub jest wynikiem czynu zabronionego, nie jest w pełni respektowane.
Przedstawiciele Amnesty International podkreślają, że: dostęp do bezpiecznej aborcji i usług okołoaborcyjnych jest kwestią praw człowieka. Zgodnie z międzynarodowym prawem każdy ma prawo do życia, zdrowia, ochrony przed przemocą i dyskryminacją, torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim i poniżającym traktowaniem. Brak możliwości dokonania bezpiecznej aborcji narusza prawa człowieka, zmuszając kobiety do niebezpiecznych aborcji w podziemiu aborcyjnym.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że każdego roku na świecie wykonywanych jest około 22 miliony niebezpiecznych aborcji, które prowadzą zarówno do śmierci, jak i niepełnosprawności, powodując m.in. uszkodzenie macicy.
W teorii polskie prawo aborcyjne dopuszcza przerwanie ciąży, jeżeli występują określone przesłanki, czyli dojdzie do zagrożenia zdrowia fizycznego lub zdrowia psychicznego, życie kobiety jest zagrożone bądź ciąża jest wynikiem czynu zabronionego. Nawet jeżeli przesłanki medyczne wskazywały na konieczność przeprowadzenia zabiegu aborcji, niektóre kobiety go nie doczekały.
W praktyce zdarza się również, że decyzja o wykonaniu zabiegu aborcji jest opóźniana do momentu, gdy wykonanie zabiegu nie jest możliwe, ze względu na ograniczenia prawne. Kwestia ochrony życia poczętego często okazuje się ważniejsza niż zdrowie i życie kobiety, która ze względu na brak możliwości legalnej aborcji, może umrzeć.
Lekarze mogą obawiać się konsekwencji wynikających z przeprowadzenia legalnej aborcji. Zgodnie z art. 152 Kodeksu karnego – przerwanie ciąży za zgodą kobiety, ale z naruszeniem przepisów ustawy, zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Sankcje dotyczą osoby przeprowadzającej zabieg aborcji (lekarza), a także osób, które udzielają kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłaniają.
Zgodnie z art. 153 Kodeksu karnego:
- §1. Kto stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
- §2. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Metody aborcji
Przerwanie ciąży może zostać przeprowadzone metodą farmakologiczną i metodą chirurgiczną. Przerwanie ciąży jest zabiegiem bezpiecznym, jeżeli wykonywane jest przez doświadczonego lekarza. Wykonanie niebezpiecznej aborcji w podziemiu aborcyjnym zagraża zdrowiu i życiu kobiety.
Jakie prawa przysługują kobietom w szpitalu?
Kobieta ma określone prawa, które dotyczą opieki medycznej. Warto, aby wiedziała, że nie w każdym szpitalu, z którym zetknie się kobieta, dowiadująca się, że np. ciąża zagraża jej zdrowiu i życiu, klauzula sumienia będzie utrudniała dokonanie aborcji. Dlaczego? Klauzula sumienia nie dotyczy szpitala jako placówki medycznej, ale konkretnego specjalisty, dlatego:
- kobieta ma prawo do uzyskania informacji na temat własnego stanu zdrowia i stanu zdrowia płodu,
- kobieta ma prawo do opieki medycznej zgodnie z obowiązującymi standardami,
- kobieta ma prawo do aborcji ze wskazań medycznych i przerwania ciąży, która jest wynikiem czynu zabronionego.
Choć wyrok Trybunału Konstytucyjnego ograniczył prawo do legalnej aborcji, jeżeli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, to kobieta ma prawo do przerwania ciąży z wadami płodu, w sytuacji zagrożenia życia oraz w sytuacji, gdy ciąża zagraża jej zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu.
Czytaj też:
Polska po zakazie aborcji. Genetyczka: Pacjentki mają wątpliwości, czy badania prenatalne są legalneCzytaj też:
Aborcja w warszawskich szpitalach. „Nie bójcie się, zgłaszajcie się do nas na izbę przyjęć”
Źródła:
- amnesty.org.pl
- Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
- trybunal.gov.pl
- Dz.U. 1993 nr 17 poz. 78, Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży