Budowa mózgu – podział kliniczny i szczegółowa budowa

Mózg człowieka jest niezwykle skomplikowanym pod względem budowy i sposobu funkcjonowania narządem. Określenie „mózg” nie jest poprawne – w stosunku do najważniejszego narządu centralnego układu nerwowego należy stosować nazwę „mózgowie”.

Budowa mózgu – co trzeba wiedzieć?

Dzięki mózgowiu mogą prawidłowo przebiegać wszystkie procesy życiowe, bo stanowi on „centrum dowodzenia” ludzkiego organizmu. Wewnątrz mózgowia znajdują się skomplikowane sieci neuronalne, odpowiedzialne za przekazywanie sygnałów niezbędnych do przebiegu wszystkich funkcji życiowych. Mózgowie zbudowane jest z dwóch półkul mózgowych, móżdżku oraz pnia mózgu. Wraz z rdzeniem kręgowym tworzy układ nerwowy ośrodkowy (centralny układ nerwowy). Mózgowie i rdzeń kręgowy, który przebiega w kanale kręgowym, otaczają opony mózgowia (opony mózgowo-rdzeniowe).

Wyróżniamy 3 opony mózgowia, czyli oponę twardą, oponę pajęczą i oponę miękką, które chronią mózg przed urazami. Ochroną dla mózgu jest także czaszka, która również amortyzuje wstrząsy mogące uszkodzić delikatne mózgowie. Opony mózgowia zbudowane są z tkanki łącznej i mają postać błony. Pod nimi znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, który wypełnia komory, cysterny i bruzdy mózgu, a także znajduje się w rdzeniu kręgowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy pełni wiele ważnych funkcji, stanowiąc dodatkowo materiał do badań diagnostycznych.

Mózgowie niemal całkowicie wypełnia wnętrze czaszki. Składa się z komórek nerwowych oraz gleju. Komórki nerwowe pełnią funkcje przekaźnikowe – przekazują sygnały z mózgowia do poszczególnych organów. Komórki glejowe są niezbędne w celu m.in. prawidłowego wydzielania i krążenia neuroprzekaźników.

Mózgowie człowieka od momentu przyjścia na świat zaczyna się powiększać i rozwijać. Średnia masa mózgu dorosłego człowieka to około 1350 g. Dla porównania masa mózgu noworodka to około 330 g, czyli 25% mózgu dorosłego człowieka. Objętość mózgu oraz jego masa zmieniają się wraz z upływem kolejnych miesięcy i lat życia. U dziecka, które ukończyło 1. rok życia, masa mózgu to około 75% masy mózgu dorosłego człowieka. Ośrodkowy układ nerwowy składa się z istoty szarej, która jest zlokalizowana w korze mózgowej, tworząc zewnętrzną warstwę mózgowia oraz istoty białej, która znajduje się wewnątrz mózgowia. W rdzeniu kręgowym istota szara i istota biała umiejscowione są w odwrotnej kolejności.

Budowa mózgu – podział kliniczny

Mózg człowieka składa się z:

• dwóch półkul mózgu – półkule mózgowe dzielą się na parzyste płaty i są silnie pofałdowane; pomiędzy półkulami mózgu znajduje się szczelina podłużna mózgu;
• móżdżku – móżdżek odpowiedzialny jest za kontrolowanie czynności ruchowych organizmu, sterując np. utrzymaniem prawidłowego napięcia mięśniowego;
• pnia mózgu – w pniu mózgu znajdują się ośrodki odpowiedzialne za kontrolowanie ważnych funkcji życiowych np. ośrodek regulujący pracę serca i ciśnienie tętnicze krwi; w obrębie pnia mózgu wyróżniamy m.in. rdzeń przedłużony, w którym znajduje się ośrodek oddychania.

Na powierzchni mózgowia znajduje się kora mózgowa. Jest ona bardzo pomarszczona, tworząc liczne zakręty. Stanowi ona około 80% całkowitej masy mózgu dorosłego człowieka. Mózgowie jest otoczone oponami mózgowo‐rdzeniowymi oraz płynem mózgowo‐rdzeniowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy krąży w poszczególnych przestrzeniach mózgowia. We wnętrzu mózgowia wyróżniamy 4 komory mózgu, które wchodzą w skład układu komorowego.

Szczegółowa budowa mózgowia

Mózgowie człowieka składa się z wielu różnych struktur. Wśród nich wyróżniamy:

• mózg – w obrębie mózgu wyróżniamy kresomózgowie, międzymózgowie, wzgórze, podwzgórze, przysadkę mózgową, nadwzgórze i szyszynkę;
• pień mózgu – w obrębie pnia mózgu wyróżniamy śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony;
• móżdżek – w obrębie móżdżku wyróżniamy prawą i lewą komorę, które są połączone robakiem móżdżku.

Płaty mózgowe i ośrodki korowe mózgu

Na zewnątrz mózgowia znajdują się półkule mózgu. Przykrywają one pozostałe części mózgowia. W korze mózgowej występują ośrodki korowe, których zadaniem jest przetwarzanie bodźców. Półkule mózgu oddzielone są bruzdą podłużną, na której dnie znajduje się ciało modzelowate – dwie półkule mózgowe wraz z bruzdą podłużną tworzą mózg właściwy. Mózg właściwy to największa z wszystkich części, które wchodzą w skład mózgowia.

W budowie anatomicznej mózgowia wyróżniamy następujące płaty mózgu:

• płat czołowy – w płacie czołowym znajduje się ośrodek ruchowy i ośrodek ruchowy mowy;
• płat skroniowy – w płacie skroniowym znajduje się ośrodek czuciowy mowy i ośrodek ruchu;
• płat ciemieniowy – płat ciemieniowy odpowiada za odczuwane przez nas doznania czuciowe, słuchowe i wzrokowe;
• płat potyliczny – płat potyliczny jest miejscem, w którym znajduje się ośrodek wzroku;
• płat brzeżny – odpowiada za procesy uczenia się oraz pamięć.

Mózgowie to bardzo ważny element ośrodkowego układu nerwowego. Jest wrażliwe na niedobór tlenu, który prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń tkanki mózgowej. Mózg musi być ciągle zaopatrywany w transportującą tlen krew oraz odpowiedzialne za jego efektywną pracę substancje odżywcze. Krew tętnicza do mózgu doprowadzana jest za pośrednictwem wewnętrznej tętnicy szyjnej i tętnicy kręgowej, od których odchodzą bezpośrednie naczynia zaopatrujące mózgowie w krew. Odpływ krwi z mózgu odbywa się poprzez układ naczyń żylnych – wyróżniamy powierzchniowe i głębokie żyły mózgowia. Żyłami krew płynie do zatok mózgowia, a następnie do żyły wewnętrznej szyjnej.

Choroby i uszkodzenia mózgu

Mózgowie jest bardzo delikatnym narządem. Zagrażają mu różne schorzenia np. infekcje o podłożu bakteryjnym i wirusowym, a także schorzenia o podłożu nowotworowym. Do uszkodzenia mózgu najczęściej dochodzi na skutek urazu mechanicznego, który może wywołać wstrząśnienie mózgu, a także doprowadzić do pęknięcia kości czaszki. Poważne uszkodzenia mózgu wywołuje również jego niedotlenienie, którego najczęstszą przyczyną jest udar mózgu. Udar mózgu może mieć różną postać – wyróżniamy udar niedokrwienny oraz udar krwotoczny.