Aktywny składnik szczepionki jest zwykle wytwarzany z samego patogenu wirusowego lub bakteryjnego. Istnieją dwa różne podejścia do tego, przy czym patogen jest żywy lub inaktywowany. Szczepionki zawierające żywe bakterie lub wirusy są nazywane żywymi szczepionkami atenuowanymi. Patogen jest osłabiony, aby zapobiec wywołaniu choroby, ale nadal jest w stanie wywołać silną odpowiedź immunologiczną.
Czytaj też:
Refundowane szczepionki przeciwko grypie – czy są dostępne?
Żywe szczepionki atenuowane działają bardzo dobrze, ale nie są odpowiednie dla wszystkich. Jeśli dana osoba ma upośledzoną odporność, może zarazić się chorobą, przed którą szczepionka powinna ją chronić. Wiele szczepionek wykorzystuje zatem inaktywowaną wersję składników aktywnych, które mogą przybrać postać zabitych całych bakterii lub wirusów.
Jednak większość szczepionek jest w rzeczywistości bezkomórkowa, co oznacza, że nie zawierają całego organizmu chorobotwórczego. Zamiast tego są wykonane z części patogenu, takich jak białka lub cząsteczki cukru. Nasze ciała rozpoznają te cząsteczki jako obce i wywołują odpowiedź immunologiczną.
Przykładami szczepionek bezkomórkowych są:
- szczepionki toksoidowe, które zawierają inaktywowane toksyny bakterii chorobotwórczych
- skoniugowane szczepionki wykonane z kombinacji cząsteczek cukru specyficznych dla patogenu i białek toksoidowych, ponieważ same cukry nie wywołują wystarczająco silnej odpowiedzi immunologicznej
- rekombinowane szczepionki wykonane przy użyciu bakterii lub komórek drożdży w celu wytworzenia wielu kopii określonych cząsteczek z patogenu.
Oprócz aktywnego składnika szczepionki zawierają wiele innych składników. Substancje pomocnicze obejmują konserwanty i stabilizatory, ślady rzeczy, które zostały użyte do wyprodukowania szczepionki oraz adiuwanty.
Adiuwanty wzmacniają szczepionki
Chociaż wiele szczepionek zawiera składniki aktywne, które są wystarczająco silne, aby uruchomić nasz układ odpornościowy, niektóre potrzebują dodatkowej pomocy, aby były skuteczne. Adiuwanty to związki, które wywołują silną odpowiedź immunologiczną, poprawiając skuteczność szczepionki. Przykłady adiuwantów obejmują:
- metale
- oleje
- cząsteczki biologiczne, takie jak składniki izolowane z bakterii i syntetycznego DNA.
Aluminium, w postaci soli glinu występuje w różnych szczepionkach, w tym w kilku rutynowych szczepionkach dla dzieci. Naukowcy podają, że ten adiuwant zwiększa produkcję przeciwciał. Aluminium jest naturalnie występującym metalem, który oprócz wielu właściwości adiuwantowych ma wiele zastosowań.
Jako adiuwant aluminium ma długą historię sięgającą lat 30. Mimo powszechnego zastosowania niektórzy naukowcy mówią, że metal może powodować uszkodzenie układu nerwowego i autoimmunizację. Jednak wielu ekspertów nie zgadza się z tą oceną, wskazując na niektóre badania.
Innym przykładem adiuwanta jest skwalen, naturalnie występujący olej. W 2000 r. zespół badawczy wzbudził obawy o bezpieczeństwo tego adiuwanta. Jednak WHO podała w 2006 r., że obawy te były bezpodstawne.
Konserwanty, stabilizatory i emulgatory
Ilość tych składników w każdej szczepionce jest różna i wysoce zależna zarówno od procesu produkcyjnego, jak i zamierzonego zastosowania szczepionki. Tiomersal jest środkiem konserwującym stosowanym przede wszystkim w szczepionkach w fiolkach wielodawkowych. Tiomersal zabija bakterie i grzyby, które mogą zanieczyścić szczepionkę. Jest to związek organiczny zawierający około 50 proc. rtęci.
Żelatyna jest stabilizatorem stosowanym w niektórych szczepionkach w celu ochrony składnika aktywnego. Zazwyczaj jest pozyskiwana ze świń i wysoko przetworzony. Inne stabilizatory obejmują słodzik sorbitol i cząsteczki cukru, sacharozę i laktozę. Polisorbat 80 to emulgator stosowany w przemyśle spożywczym do lodów, deserów żelatynowych, sosów i produktów marynowanych.
Niektóre osoby wyraziły obawy dotyczące bezpieczeństwa polisorbatu 80 po tym, jak badania wykazały potencjalne powiązania problemy reprodukcyjne. Ale polisorbat 80 został włączony do szczepionki przeciw pneumokokom.
Czytaj też:
Szczepionki – najlepsza ochrona przed coraz groźniejszym zapaleniem płuc
Pozostałości po procesie produkcji szczepionek
Producenci szczepionek potrzebują wystarczającej ilości bakterii i wirusów, aby uzyskać wymagane dawki. Bakterie lub wirusy są często hodowane w dużych ilościach przed oczyszczeniem, a następnie osłabiane lub inaktywowane podczas procesu produkcyjnego. Chociaż większość materiałów użytych podczas tej fazy będzie obecna w śladowych ilościach (lub wcale) w produkcie końcowym, mogą one znaleźć się na liście składników.
Antybiotyki stosuje się w produkcji szczepionek przeciwko niektórym wirusom, aby zapobiec zakażeniu bakteryjnemu. Najbardziej powszechnie stosuje się neomycynę, streptomycynę, polimyksynę B, gentamycynę i kanamycynę.
Regulatory kwasowości, takie jak kwas bursztynowy i adypinian disodu, pomagają utrzymać pH na odpowiednim poziomie. Surowica wołowa jest składnikiem niektórych preparatów pożywek wzrostowych.
Albumina jaja kurzego jest białkiem białek jaj kurzych. Cząsteczki wirusowe stosowane w niektórych szczepionkach przeciw grypie i wściekliźnie są hodowane na jajach kurzych, co umożliwia pojawienie się niewielkich śladów albuminy jaja kurzego w produkcie końcowym.
Aldehyd glutarowy i formaldehyd są chemikaliami stosowanymi do inaktywacji toksyn z wirusów i bakterii w niektórych szczepionkach. Te chemikalia są toksyczne w dużych ilościach. Według projektu Vaccine Knowledge Project na Uniwersytecie Oksfordzkim w Wielkiej Brytanii „gruszka zawiera około 50 razy więcej formaldehydu niż jakakolwiek szczepionka”.
Czy szczepionki zawierają materiał z ludzkich komórek?
Niektóre szczepionki są wytwarzane z wirusów lub patogennych cząsteczek, które są namnażane w komórkach ludzkich, zwierzęcych lub drożdżowych. Istnieją dwie ludzkie linie komórkowe, z których korzystają firmy farmaceutyczne. Są to tak zwane WI-38 i MRC-5. Obie te linie komórkowe są pobierane z płuc płodów po poronieniach. Po ekspansji wirusy są zbierane z tych linii komórkowych i oczyszczane. Prawdopodobieństwo obecności materiału ludzkiego w szczepionce jest bardzo małe.
Inne wirusy są hodowane w komórkach zwierzęcych przed włączeniem ich do szczepionek. Komórki zwierzęce stosowane w tym celu obejmują komórki nerek afrykańskich zielonych małp i komórki zarodków piskląt. Niektóre szczepionki rekombinowane mogą zawierać niewielkie śladowe ilości białek drożdży lub DNA drożdży.
Substancje pomocnicze w farmaceutykach
Różne produkty stosowane w szczepionkach znaleźć można także w lekach. Cukry i aromaty w syropach maskują potencjalnie nieprzyjemny smak preparatu, a barwniki pomagają uniknąć pomylenia jednego leku z drugim. Niektóre substancje pomocnicze poprawiają zdolność leku do penetracji skóry lub określają, gdzie w przewodzie pokarmowym dochodzi do jego rozpadu.
Podobnie jak w przypadku szczepionek, ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa i skuteczności leków.
WHO szacuje, że szczepienia zapobiegają od 2 do 3 milionów zgonów rocznie na całym świecie. Ciężkie działania niepożądane występują bardzo rzadko, co czyni szczepionki jedną z najbezpieczniejszych interwencji medycznych w historii współczesnej medycyny.
Czytaj też:
Jak rozmawiać z antyszczepionkowcami, gdy są odporni na argumenty?