Stres – czym jest, jakie niesie skutki i jak sobie z nim radzić?

Stres to reakcja organizmu na bodźce zewnętrzne lub psychiczne, które zaburzają jego prawidłową pracę. Stres może być zarówno motywujący, jak i destrukcyjny. Najgorszy jest stres przewlekły, który może doprowadzić do wielu chorób w organizmie. Co trzeba wiedzieć o stresie i jakie mogą być jego skutki?

Czym jest stres?

Stres to negatywne uczucie, któremu zawsze towarzyszy poddenerwowanie i lęk. Niestety, coraz częściej stres zajmuje miejsce w naszym codziennym życiu. Żyjemy szybko, toniemy w obowiązkach i sprawach do załatwienia, a tak szybkie tempo życia stresuje nasz organizm. Poddenerwowani i będący nieustannie na wysokich obrotach stajemy się słabsi. Mimo że może nam się wydawać, że kontrolujemy wszystko, to po pewnym czasie życia w takim pośpiechu i tempie okazuje się, że nie kontrolujemy niczego.

Stres może nas motywować do działania, jeśli ma charakter jednorazowy i jest związany z ważnym wydarzeniem, które nas czeka. Stres przedegzaminacyjny może zmotywować studenta do nauki i do myślenia, dzięki czemu w efekcie wypadnie on na tym egzaminie lepiej niż myślał. Ale stres przewlekły, długofalowy, może osłabić koncentrację, wywołać zaburzenia snu i bezsenność, a także uruchomić reakcje zapalne w organizmie.

Co się dzieje, kiedy się stresujemy?

Jak stres wpływa na nasze organizmy? Okazuje się, że działa nie tylko na głowę, ale także na ciało. Organizm ludzki jest jak skomplikowany ekosystem, w którym występują naczynia połączone. To dlatego jedna reakcja organizmu może pociągnąć za sobą kolejną. I tak, stres może sprawić, że zaczniemy myśleć wyraźniej, szybciej i staniemy się bardziej błyskotliwi.

Ale jeśli trwa zbyt długo może doprowadzić do problemów z pamięcią, dekoncentracji, zaburzeń snu. Stres psychologiczny prowadzi także do osłabienia kondycji psychicznej, zaburzeń nastroju, niekiedy nawet depresji czy zaburzeń lękowych. Negatywne skutki stresu to także bóle brzucha, skurcze żołądka, brak apetytu, kołatania serca, potliwość rąk.

Rodzaje i fazy stresu

Dobry stres mobilizuje organizm do walki z czynnikiem stresogennym. Silny stres może jednak powodować wyczerpanie emocjonalne i wywoływać szereg objawów, które negatywnie wpływają na nasze funkcjonowanie.

Wyróżnia się także stres psychologiczny, który źle oddziałuje na naszą kondycję umysłową, powoduje napięcia, nerwice, zaburzenia lękowe. Psychiatrzy wyróżniają również stres traumatyczny, który powstaje na skutek nagłych i stresujących wydarzeń. Może być tak intensywny, że zagraża naszemu życiu i zdrowiu.

Przyczyny stresu

Przyczyn stresu może być wiele. Najczęściej zaliczają się do nich:

• problemy osobiste
• problemy zawodowe
• codzienne utrapienia
• nadmiar obowiązków
• choroby
• choroby w rodzinie
• śmierć bliskiej osoby
• utrata pracy
• zmęczenie

Stres może pojawiać się na skutek wymagającej pracy, a także kontaktów z osobami, które budzą w nas lęk. Dużo bardziej zestresowane są osoby nieśmiałe, które każdego dnia muszą mierzyć się z trudnymi sytuacjami, np. pracą z klientem.

Stres pojawia się w czasie publicznych wystąpień, w trakcie choroby dziecka czy bliskiej osoby, zmiany miejsca pracy, a także przeprowadzki. Może również występować w... związku, zwłaszcza takim, który nie do końca wygląda tak jakbyśmy chcieli. Bardzo stresującymi sytuacjami są także zawarcie związku małżeńskiego czy narodziny dziecka.

Stresujący jest również syndrom złamanego serca. Jeśli rozstajemy się z partnerem i tracimy związek, który był dla nas bardzo ważny, wyzwala to negatywne emocje. Taka sytuacja jest bardzo stresująca i może doprowadzić do osłabienia organizmu.

Negatywne skutki stresu

Stres na dłuższą metę negatywnie wpływa na nasz organizm. Może doprowadzić do rozwoju wielu różnych schorzeń, m.in. w układzie sercowo-naczyniowym: chorób serca, zawału serca, podwyższenia poziomu cholesterolu, nadciśnienia tętniczego.

Stres powoduje także zaburzenia odżywiania i problemy żołądkowo-jelitowe. Może doprowadzić do rozstroju żołądka, wywołać biegunki lub zaparcia. Bardzo częstym objawem stresu są bóle brzucha.

Stres wpływa również na kondycję układu nerwowego. Powoduje bóle głowy, napięcia, problemy z pamięcią i koncentracją, zaburzenia snu i bezsenność. Obniża kondycję psychiczną, wywołuje pogorszenie nastroju, złe samopoczucie, lęk, strach, wahania nastroju, zwiększoną nerwowość. Często pojawiają się również niska samoocena, tiki nerwowe, problemy w kontaktach z drugim człowiekiem. Stres może doprowadzić do depresji i zaburzeń nerwowych.

Objawy stresu

W stresującej sytuacji mogą pojawić się następujące reakcje organizmu:

• rozszerzenie źrenic
• wypieki na twarzy
• problemy z koncentracją
• problemy z pamięcią
• kołatanie serca
• drżenie rąk
• potliwość ciała
• bóle głowy
  
• bóle brzucha
• migrena
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Do czego może doprowadzić przewlekły stres?

Nadmierny i silny stres może spowodować:

• Wypadanie włosów. Wysoki poziom kortyzolu zaburza cykl wzrostu i życia włosów, mieszki są osłabione. W rezultacie tracimy ich znacznie więcej.
• Zmarszczki. Stres i rozdrażnienie spowodowane wysokim poziomem hormonu stresu mogą przyczyniać się do utarty kolagenu, który odpowiada za jędrność i elastyczność skóry.
• Wypryski na twarzy. Życie w pędzie może zaburzać gospodarkę hormonalną i florę jelitową, powodując zmiany na skórze.
• Zaburzenia hormonalne - u kobiet mogą wystąpić zaburzenia w cyklu menstruacyjnym, problemy z owulacją
• Zaburzenia lękowe - pojawia się obniżona samoocena, nerwica, tiki nerwowe, wahania nastroju, czasem agresja lub lęk
• Problemy trawienne - nadmierny stres może doprowadzić do zaburzeń odżywiania, rozstroju żołądka, biegunki
• Choroby serca - stres niestety bardzo obciąża serce. Jeśli ma charakter przewlekły, może doprowadzić do chorób sercowo-naczyniowych takich jak nadciśnienie, zawał serca czy udar

Stres – objawy fizyczne

Kiedy odczuwamy presję, strach lub niepokój, układ nerwowy zmusza ciało, aby uwolniło hormony stresu, w tym adrenalinę, noradrenalinę i kortyzol. Pod wpływem stresu pojawiają się zmiany fizjologiczne, które pomagają nam radzić sobie z zagrożeniem lub niebezpieczeństwem. Nazywa się to „odpowiedzią na stres” lub odpowiedzią „walcz lub uciekaj”.

Gdy znajdujemy się w sytuacji stresowej, nasze ciało na ogół reaguje w następujący sposób:

• dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi,
• nasz oddech staje się szybszy,
• wzrasta akcja serca,
• wątroba zaczyna przetwarzać więcej glikogenu, by móc dostarczyć organizmowi energię.

Szybki i płytki oddech jest niebezpieczny, ponieważ może doprowadzić do hiperwentylacji, co jest spotykane u osób, które cierpią na ataki paniki. Nagły, przyspieszony oddech jest też groźny dla astmatyków.

Przewlekły stres – skutki

• Neuronaukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley odkryli niedawno, że chroniczny stres powoduje długotrwałe zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu. Przewlekły stres zmniejsza korę przedczołową, która jest odpowiedzialna za regulację zachowań takich jak koncentracja, podejmowanie decyzji, ocena sytuacji i interakcja społeczna. Stan ten może prowadzić w przyszłości to poważnych schorzeń i zaburzeń neurologicznych.
• Notoryczny stres osłabia cały organizm. Ponieważ serce szybciej bije, po jakimś czasie może stać się niewydolne. Do tego dochodzi też podwyższone ciśnienie krwi, które może skutkować zawałem serca.
• Wzrasta poziom hormonów stresu, które w nadmiarze mogą doprowadzić organizm na skraj wyczerpania. Może szczególnie o kortyzolu, które osłabia układ odpornościowy.
• Pojawią się napięcia mięśniowe i migreny.
• Długotrwały stres może powodować także przewlekłe problemy żołądkowo-jelitowe. Można doświadczać zgagi i refluksu kwasu, szczególnie jeśli zostały zmienione nasze nawyki żywieniowe.
• Osobom, które nie potrafią zapanować nad stresem grozi też bezsenność, załamanie nerwowe, a nawet depresja.
• Mogą pojawić się problemy z zajściem w ciążę lub spłodzeniem dziecka.

Silny stres może wyzwolić w nas nawet myśli samobójcze. Faza wyczerpania organizmu dotyczy też emocji i kondycji psychicznej, która staje się bardzo krucha. Jeśli towarzyszy nam silne poczucie osamotnienia i myśli o tym, że nie mamy żadnego wsparcia, możemy odczuwać zbyt wiele negatywnych emocji, z którymi nie potrafimy sobie poradzić. W takiej sytuacji mogą wystąpić nawet myśli samobójcze.

Taka osoba potrzebuje pilnej pomocy psychiatrycznej, podjęcia terapii i leczenia.

Odporność na stres

Odporność na stres może być różna. Zależy nie tylko od czynników genetycznych, ale i od naszego rodzaju charakteru. Osoby silne, stabilne psychicznie, otoczone ludźmi, na których mogą polegać, lepiej radzą sobie z trudnymi sytuacjami. Trudniej mają ludzie, którzy są nieśmiali, zamknięci w sobie, a także ci, którzy mają za sobą traumatyczne doświadczenia albo ciężkie dzieciństwo. Takim osobom może być trudniej poradzić sobie ze stresem, a na zewnątrz nie przyznają się do tego, że dzieje się z nimi coś złego. Warto skorzystać z pomocy, odważyć się i zapisać do psychologa lub psychiatry. To może poprawić nasze samopoczucie i ułatwić nam codzienne funkcjonowanie.

Jak zwiększyć odporność na stres?

Odporność na stres można zwiększyć. W jaki sposób? Warto prowadzić zbilansowany i zrównoważony tryb życia. Duża ilość aktywności fizycznej, spacery na powietrzu, regularne ćwiczenia na siłowni, basenie czy w terenie mogą znacznie poprawić nasze samopoczucie psychiczne i naszą kondycję.

Równie ważne są ćwiczenia oddechowe, które pomagają nam się uspokoić, wyciszyć, obniżyć napięcie i lęk. Warto nauczyć się je wykonywać i sięgać po nie w sytuacjach stresowych, w których chcemy się uspokoić. Medytacja, mind fullness to techniki, które łagodzą czynniki stresujące i uczą nas, jak panować nad tym, co dzieje się w naszym organizmie.

Warto też postarać się panować nad swoimi zachowaniami. Praca nad charakterem nie jest łatwa, ale może okazać się bardzo pomocna. Umiejętność opanowania emocji w trudnych sytuacjach i działania w sposób racjonalny jest bardzo pomocna i stanowi dla nas punkt odniesienia w sytuacjach stresowych.

Rozpoznanie stresu

O tym, czy jesteśmy zestresowani, wiemy bez żadnych badań. Czujemy w sobie napięcie, lęk lub strach i wiele objawów stresu, które są charakterystyczne dla naszego organizmu. Jeśli jednak nie radzimy sobie ze stresem albo czujemy się chorzy, powinniśmy udać się do lekarza, który przeprowadzi z nami wywiad medyczny, zaleci wykonanie badań laboratoryjnych lub diagnostycznych, a następnie oceni, czy nasze samopoczucie wynika ze stresu czy też odpowiadają za nie inne czynniki.

Jak radzić sobie ze stresem?

Ponieważ stres destabilizuje zdrowie psychiczne i fizyczne, należy jak najszybciej nauczyć się radzić sobie z nim. Nie istnieje jedna, skuteczna metoda – każdy powinien znaleźć swój własny sposób. W kryzysowym momencie najłatwiej zapanować nad nerwami, skupiając się na własnym oddechu. Innym pomaga też liczenie lub myślenie o czymś przyjemnym. Nie zawsze jednak metody te pomagają. Szczególnie, gdy stres towarzyszy nam nieustannie i zaczyna powodować poważne problemy ze zdrowiem. Powinniśmy pomyśleć wówczas o zmianie stylu życia i usunięciu stresora (np. zmiana pracy). Pomocne mogą okazać się klasyczne techniki relaksacyjne, takie jak: medytacja, joga, aktywność fizyczna, ciepła kąpiel. Warto też pamiętać o... seksie. Bliskość z partnerem działa na nas kojąco i pomaga nam pozbyć się napięć i zapomnieć o stresie.

Na pewno niewskazane jest sięganie po używki.

Rokowanie i powikłania stresu

Stresu nie należy lekceważyć. Może on doprowadzić do rozwoju różnych chorób w organizmie, nie tylko serca, ale też tarczycy, żołądka. Z tego względu należy ograniczyć stres na tyle, na ile jest to możliwe. Pojedynczymi epizodami stresu nie należy się martwić, bo taki stres może działać mobilizująco na organizm, motywować nas do działania i poprawiać naszą wydolność. Problemem jest przewlekły stres, który już działa bardzo negatywnie.

Jeśli problem tkwi w pracy warto ją zmienić. Gdy stres pojawia się na skutek problemów prywatnych, dobrze jest zrobić wszystko, by spróbować je rozwiązać. Jeśli nie radzimy sobie ze stresem, nie walczmy ze sobą, ale skorzystajmy z pomocy specjalisty. Psycholog może pomóc nam oswoić trudną sytuację i nauczyć nas technik radzenia sobie ze stresem. Od naszych zachowań i reakcji zależy wiele, dlatego warto zrobić wszystko, by nauczyć się radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Jeśli stres powiązany jest z zaburzeniami nerwicowymi, lękowymi czy depresją albo bezsennością, konieczne może być skorzystanie z farmakoterapii. Leki uspokajające, wyciszające czy nasenne przepisuje lekarz, np. psychiatra.

Leczenie stresu

Leczenie stresu może być dwojakie. Jedną rzeczą jest łagodzenie objawów stresu i leczenie schorzeń, do których doprowadził w organizmie. W przypadku nadciśnienia przyjmuje się leki obniżające ciśnienie krwi, w przypadku zaburzeń odżywiania i bólów brzucha, zmienia dietę na lekkostrawną. Jeśli stres wywołuje problemy psychiczne, konieczne jest skorzystanie z porady psychiatry i podjęcie odpowiedniej terapii i leczenia.

Dobrze jest też nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem. Pomagają one nam odpowiednio reagować w różnych sytuacjach, zapobiegają skutkom stresu i wspomagają zachować zdrowie fizyczne.

Czytaj też:
Objadasz się w stresie? Oto kilka sposobów na walkę z tym złym nawykiem